عناصر لازم برای مقایسه فرهنگ ها

الف) در جستجوی یک گونهشناسی کارهای آیزنشتاد به عنوان نقطه حرکت گونهشناسیهایی که از سنتهای فرهنگی به عمل آمده و به عنوان برآیند منطقی یک تحلیل مقایسهای به حساب میآیند، اغلب به لحاظ معیارها یا به دلیل محدودههای جغرافیاییای که مبنای کار قرار میگیرند، از برد بسیار محدودی برخوردارند. این نوع گونهشناسیها اغلب، به گونهای تلویحی، چونان برآیند مطالعه یک مساله خاص به حساب میآیند و در نتیجه، دربردارنده عناصر مهمی برای دستهبندی نیستند. اما اهمیت کار آیزنشتاد در ارائه گونهشناسی کامل و ژرفی است که تصورات متفاوت در مورد مقدسات جمعی را لحاظ کرده و با صراحت در خط وبر حرکت میکند. در عین حال، این گونهشناسی که نقطه آغاز گریزناپذیری برای نقد موضوع استخود از چند زاویه مورد معارضه قرار گرفته است. اساس اینگونهشناسی بر گسیختی قرار دارد که نقطه حرکت نظامهای بزرگ فرهنگی عصر جدید است. آیزنشتاد ریشه این گسیخت را به هزاره اول قبل از میلاد یعنی دورهای که یاسپرس آن را «دوره محوری» مینامد، برمیگرداند. این گسیخت مبین ظهور تنش بین نظم استعلایی و نظم زمینی و بین حوزه الهی و حوزه کنش بشری است. بر این اساس، مفهوم مرکزیای که بنیان مذاهب شرکآمیز چندخدایی، (Paienne) را چه در ژاپن و چه در مصر تشکیل میداد، زیر سوال میرفت. در این مذاهب شخص شاه و ذات باریتعالی از یک گوهر پنداشته میشدند و بر این پایه، فرعون یا امپراتور ژاپن در مقابل غیر خود مسئول نبوده و مبنای مشروعیت کنش انسان نیز فقط ذات باریتعالی بوده است. مذاهب بزرگ از سنتیهودیمسیحی تا اسلام و همین طور کنفوسیانیسم، هندوئیسم یا بودیسم که برعکس، بین نظم استعلایی و نظم زمینی تفکیک قائل میشوند، به دلیل آزادسازی کنش انسانی و امکانپذیر ساختن فکر رهایی کنش بشری از مساله مشروعیت، که خود زمینهساز پیدایش ایدئولوژیهاست، به گونهای پرمعنا توانستهاند به نوپردازی و اصلاح خود بپردازند. این نکته را، همان طور که آثار پلانییی هم القا میکنند، میتوان تا آرمانشهری پی گرفت که خود زمینهساز جهتگیری کنش به سوی دگرگونی اجتماعی از نوع انسانی آن است.