«مفهوم وحی»

مفهوم «وحی» برای متن [ نص قرآنی]، مفهومی اساسی است; چرا که متن در بسیاری از موارد برای اشاره به خود، همین نام را به کار میگیرد. اگرچه برای متن از نامهای دیگری چون «قرآن»، «ذکر» و «کتاب» نیز سخن به میان آمده، با این همه، نام «وحی» که در قلمرو فرهنگ چه پیش از مرحله شکلگیری متن و چه پس از آن، مفهومی دال به شمار میآید میتواند همه نامهای مذکور را دربر گیرد. گرچه سیوطی و زرکشی در شمار نامهای قرآن مبالغه کردهاند (۱) و افزون بر پنجاه نام را برشمردهاند و نامها و اوصاف [قرآن] را نیز با هم درآمیختهاند، با این همه، ما در بررسی مفهوم وحی، تنها به ذکر نامهایی بسنده میکنیم که از شهرت بیشتری برخوردارند مانند: کتاب، قرآن، رسالت و بلاغ، تا به این وسیله مفهوم متن از نظرگاه خود متن آشکار شود. اگر «کتاب» و «قرآن» به منزله اسماء خاص [ علم] به شمار آیند، در مقابل، دلالت «وحی» بر قرآن، این گونه نیست، و معنای آن بسی گستردهتر است; به گونهای که تمام متون دینی اسلامی و غیر اسلامی را دربر میگیرد. بر این پایه میتوان گفت که در کاربرد قرآنی، مفهوم وحی، در بردارنده تمام متونی است که دال بر خطاب الهی به انساناند. اما از جهتی دیگر، این نام در چارچوب زبان [و فرهنگ] عربی پیش از قرآن بر هر عمل ارتباطیای که به گونهای متضمن «اعلام» باشد، دلالت میکند. در لسان [العرب] آمده است: «اصل وحی در لغتبه معنای اعلام در خفاست.» (۲) مصنف لسان [العرب] واژههای «الهام» «اشاره»، «ایهام»، «نوشته» و «گفتار» را از معانی وحی برمیشمرد، با این همه معنای «اعلام» دربر گیرنده تمام معانی مذکور است. هریک از این معانی به تنهایی بر یکی از شیوههای اعلام دلالت میکند; زیرا «اعلام» میتواند استوار به سخن باشد، همچنان که میتواند به گونه نوشته، اشاره، ایما و یا الهام باشد.