بررسی تفاوت جهل حکمی و موضوعی در ارتکاب جرم و تاثیر آن بر مسئولیت کیفری

جهل حکمی و موضوعی از مفاهیم کلیدی در حوزه مسئولیت کیفری در نظام حقوقی اسلامی محسوب می شوند. جهل حکمی به معنای ناآگاهی فرد از حکم شرعی یا قانونی عمل خود بوده که به دو دسته جهل قصوری و جهل تقصیری تقسیم می گردد. جهل قصوری که ناشی از کوتاهی در فراگیری علم و دانش است، موجب رفع مسئولیت کیفری نمی شود اما جهل تقصیری که مبتنی بر سهل انگاری و بی توجهی نیست، می تواند مسئولیت کیفری را منتفی نماید؛ این امر معروف به اشتباه قهری است. از سوی دیگر، جهل موضوعی یعنی ناآگاهی از خصوصیات و ویژگی های موضوع جرم یا عدم درک ماهیت و حقیقت عملی که فرد مرتکب می شود. در جرائم عمدی، اگر فرد به اشتباه جرمی را مرتکب شود، مانند اشتباه در هویت مجنی علیه، مسئولیت کیفری وی ساقط می گردد؛ اما در جرائم غیرعمدی، صرف اشتباه در ماهیت عمل، به طورکلی موجب رفع مسئولیت کیفری نمی شود، مگر در مواردی که قانون استثنا قائل شده باشد؛ بنابراین، تفاوت اصلی جهل حکمی و موضوعی در این است که در جهل حکمی، فرد از حرمت و ممنوعیت قانونی عمل خویش آگاهی ندارد درحالی که در جهل موضوعی، ناآگاهی فرد از ماهیت و حقیقت عملی است که انجام می دهد. این تفاوت ماهوی، آثار متفاوتی بر مسئولیت کیفری فرد در پی خواهد داشت که بررسی آن در این مقاله مورد تاکید قرار گرفته است.

بررسی تفاوت جهل حکمی و موضوعی در ارتکاب جرم و تاثیر آن بر مسئولیت کیفری Keywords:

جهل حکمی , جهل موضوعی , مسئولیت کیفری , اشتباه قهری , جرائم عمدی , جرائم غیرعمدی , نظام حقوقی اسلام