اثر شدت های مختلف برداشت بر شادابی و زنده مانی پایه های گونه Ferula haussknechtii H.Wolff ex Rech.f. در کردستان

سابقه و هدف: تولید اطلاعات پایه و شناخت عناصر اصلی اکوسیستم مرتعی نیاز اساسی هر نوع مدیریتی در این عرصه هاست. این پژوهش جزو اولین تلاش هایی است که برای تعیین میزان آسیب پذیری یا مقاومت گونه های کلیدی در برابر چرای دام در منطقه سارال کردستان انجام شده است. مواد و روش ها: برای سنجش اثر برداشت بر گونه مهم مرتعی Ferula haussknechtii، قبل از آغاز فصل رویشی سال ۱۳۸۶ تا پایان سال ۱۳۹۰ اقدام به محصور کردن قطعه ای نیم هکتاری مرتع در سامان زردوان سارال شد. در این قرق تحقیقاتی ۴۰ پایه از گونه مذکور به صورت کاملا تصادفی انتخاب شد و هر ۱۰ پایه به تیمارهای برداشت تولید اندام هوایی از طریق چشمی به میزان های ۰، ۴۰-۲۰، ۶۰-۴۰ و ۸۰-۶۰ درصد اختصاص یافت. برای تعیین دقیق میزان برداشت در دامنه مورد نظر، تمامی تولید برداشت شده و تولید باقی مانده بعد از فصل خواب محاسبه شد. فصل چرا در سیستم سنتی چرای دام به نام «شگل داری» حدود ۴-۳ ماه است. تیمارهای برداشت در سه تکرار و با فاصله زمانی یک ماه (اردیبهشت، خرداد و تیر) انجام شد. برای محاسبه درصد دقیق تیمارهای قطع، تمام تولیدهای قطع شده و باقی مانده برداشت شدند و پس از خشک کردن در هوای آزاد، توزین گردیدند. به همین منظور، تولید همه پایه ها (به جز شاهدها) در آخر فصل رویشی برداشت شدند. به مدت چهار سال و هر ساله اقدام به اندازه گیری یا برآورد چشمی ویژگی های بنیه و شادابی، مرگ ومیر، ارتفاع و تولید در همه پایه ها شد. در سال پنجم (۱۳۹۰) نیز، برای پایش آثار اعمال تیمارهای برداشت در سال استراحت، بدون اعمال تیمار، این ویژگی ها اندازه گیری شد. با استفاده از طرح آماری کرت های خردشده در زمان، تجزیه وتحلیل داده ها انجام شد. از آزمون چنددامنه ای دانکن برای مقایسه میانگین ها استفاده شد. یافته ها: میانگین تراکم این گونه در مرتع ۴۱/۰ پایه در مترمربع در ناحیه قرق شده است و در نقاطی از مرتع به گونه ای است که جزو گونه های غالب و گاهی گونه اصلی جامعه گیاهیست. نتایج به دست آمده نشان داد، یکی از پایه ها در ۴ سال مورد مطالعه خشک شده بود. هیچ یک از سطوح برداشت نتوانست بنیه و مرگ ومیر گیاهان را تحت تاثیر قرار دهد. پایه هایی که در شدت های مختلف برداشت شده بودند، در تولید اندام هوایی یکسان عمل کرده و دارای ارتفاع نهایی مشابهی بودند. اثر متقابل تیمار در سال برای ویژگی تولید اندام هوایی تفاوت معنی دار داشت (۰۰۱/۰P ≤) و برای ارتفاع نهایی تفاوت معنی داری نداشت (۰۵/۰P ≥). نتیجه گیری: تراکم بالای گونه در مرتع، با وجود خوشخوراکی بالا، نشان دهنده مقاومت گیاه به چرای دام است. در تایید این موضوع، تیمار برداشت رویش سالانه اندام هوایی با شدت حدود ۷۰ درصد نیز نتوانست آسیبی به گیاه وارد کند. با این حال، نتایج به خوبی نشان دادند که باید سال استراحت در سیستم چرایی این گونه لحاظ شود. سیستم چرای استراحتی برای تولید بذر یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. این گونه در دانش بومی دامپروری و مرتع داری، به ویژه، در سیستم چرای سنتی «شگل داری» اهمیت فراوان دارد. همچنین، با توجه به خوش خوراکی بالای این گونه برای گوسفند بومی، حضور فراوان گونه نشانه سلامت مرتع و نزدیکی جامعه گیاهی به کلیماکس خود است.

اثر شدت های مختلف برداشت بر شادابی و زنده مانی پایه های گونه Ferula haussknechtii H.Wolff ex Rech.f. در کردستان Keywords:

چرای شبیه سازی شده , تولید , مقاومت به چرا , شادابی , ذخایر ریشه