Philosophy of Science as the Cornerstone of Science Education: A Paradigm Shift towards a Philosophical-Critical Approach
This Preprint With 11 Page And PDF Format Ready To Download
- Certificate
- I'm the author of the paper
Export:
Document National Code:
Index date: 2 March 2025
Philosophy of Science as the Cornerstone of Science Education: A Paradigm Shift towards a Philosophical-Critical Approach abstract
Philosophy of Science as the Cornerstone of Science Education: A Paradigm Shift towards a Philosophical-Critical Approach Keywords:
Philosophy of Science as the Cornerstone of Science Education: A Paradigm Shift towards a Philosophical-Critical Approach authors
دبیر رسمی آموزش پرورش شهرستان خلخال
مقدمه/پیشینه تحقیق
. مقدمه: ضرورت تحول بنیادین در آموزش علوم؛ گذار از رویکرد سنتی به پارادایم فلسفی
· پیش انگاره بنیادین: آموزش علوم در عصر حاضر، رسالتی بس فراتر از انتقال صرف داده ها و فنون تجربی بر عهده دارد. این آموزش، باید باتکیه بر فلسفه علم، به کاوش در ماهیت، بنیان ها، روش ها، و غایات علم بپردازد. ضرورت دارد که دانش آموزان را به تفکر انتقادی درباره محدودیت ها و پیش فرض های معرفت شناختی علم ترغیب نماید و آنان را برای مواجهه مسئولانه با مسائل اخلاقی و اجتماعی علم وفناوری آماده سازد. این مهم، جز با پذیرش فلسفه علم به عنوان شالوده و اساس آموزش علوم میسر نخواهد بود.
- چالش بنیادین معرفت شناختی در آموزش سنتی: رویکردهای غالب در آموزش علوم، اغلب بر واقع گرایی ساده انگارانه (Naive Realism) استوارند. این دیدگاه، علم را به مثابه آینه ای بی عیب ونقص از واقعیت عینی تلقی می کند و از نقش سازنده ذهن، زبان، فرهنگ، و تاریخ در تکوین دانش علمی غافل می ماند. فلسفه علم، به ویژه با آثار پیش گامانی چون توماس کوهن (Kuhn, 1962)، نشان داده است که علم، پدیده ای تاریخی، اجتماعی، و پارادایمی است (احمدی، 1395، ص. 125-150). پیشرفت علمی نه خطی و تدریجی، بلکه متاثر از انقلاب های معرفتی و دگرگونی پارادایم ها است. این نگرش فلسفی، ضرورت بازنگری ریشه ای در مبانی معرفت شناختی آموزش علوم را آشکار می سازد. رویکرد سنتی، با پنهان سازی ابعاد انسانی، تاریخی، و ارزشی علم، تصویری مخدوش و ناقص از آن به دانش آموزان ارائه می دهد.
- رسالت غایی مقاله: این مقاله در پی اثبات این مدعاست که ادغام فلسفه علم در تاروپود آموزش علوم، نه فقط انتخابی نیکو، بلکه ضرورتی اجتناب ناپذیر برای تربیت نسل آینده دانش آموزان است. نسلی که بتواند با ذهنی پرسشگر، نگاهی انتقادی، و روحیه ای مسئولیت پذیر در عصر علم وفناوری گام بردارد. هدف آن است که نشان دهیم این رویکرد، دانش آموزان را به شهروندانی اندیشمند، نقاد، و مسئول بدل خواهد کرد که قادرند به طور مستقل و خلاقانه با چالش های پیچیده عصر حاضر مواجه شوند. در نهایت، این مقاله، فراخوانی است برای تحول بنیادین در نظام آموزش علوم، گذار از آموزش تقلیدی و حافظه محور به آموزش تفکربرانگیز و فلسفه محور.
نتیجه گیری
- تز نهایی و جمع بندی: علوم تجربی، اگر از فلسفه جدا شوند، به مجموعه ای از فرمول های بی روح، گسسته از معنا و فاقد بنیان های معرفتی و ارزشی تقلیل می یابند. فلسفه نیز، بدون پیوند باتجربه و واقعیت عینی، به انتزاع گرایی بی حاصل، جدال های لفظی و بحث های بی سرانجام گرفتار می شود. تنها با پیوند دیالکتیکی، ارگانیک و نظام مند فلسفه و علم، می توان نسلی را تربیت کرد که هم قوانین طبیعت را درک کند، هم بداند چرا و چگونه به این فهم دست یافته است، هم مسئولانه و نقادانه با پیامدهای علمی و فناوری عصر خود مواجه شود. آموزش علوم در قرن بیست و یکم، نیازمند تحول پارادایمی اساسی است: گذار از رویکرد سنتی، حافظه محور و اثبات گرایانه، به رویکردی نوین، تفکربرانگیز، مسئله محور، فلسفی-انتقادی و ارزش مدار. این تحول، نه فقط یک انتخاب آموزشی، بلکه یک ضرورت فرهنگی، اجتماعی و تمدنی است. در عصر خردگرایی انتقادی، جامعه اطلاعاتی و انقلاب هوش مصنوعی، آموزش علوم، باید به تربیت اندیشمندان نقاد، پرسشگران جسور و شهروندان مسئولیت پذیر همت گمارد. فلسفه علم، کلید گشایش این در امید است.
- پیشنهادهای عملی و گام های اجرایی برای تحقق تحول: برای تحقق این تحول بنیادین و فراگیر، پیشنهاد می شود:
- تاسیس "انجمن ملی فلسفه علم و آموزش علوم": این انجمن، می تواند به مثابه مرکز ثقل و هماهنگ کننده فعالیت های مربوط به فلسفه علم و آموزش علوم در سطح کشور عمل کند و زمینه ساز همکاری و هم افزایی میان متخصصان حوزه های مختلف (فلاسفه علم، متخصصان آموزش علوم، معلمان، سیاست گذاران آموزشی و...) گردد.
- تشکیل "کارگروه های تخصصی فلسفه علم و آموزش علوم" در وزارت آموزش وپرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، و سازمان های تدوین کتب درسی: این کارگروه ها، مسئولیت بازنگری و اصلاح برنامه های درسی علوم در سطوح مختلف آموزشی (از ابتدایی تا دانشگاهی) بر اساس رویکرد فلسفی، تدوین استانداردهای آموزش فلسفی علوم و ارائه راهکارهای عملی برای ادغام فلسفه علم در نظام آموزشی را بر عهده خواهند داشت.
- تاسیس "مراکز تربیت معلم فلسفه علم" و گنجاندن واحدهای درسی "فلسفه علم" و "روش های آموزش فلسفی" در برنامه های تربیت معلم علوم در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی: این اقدام، بنیان و شالوده تربیت نیروی انسانی متخصص و توانمند برای آموزش فلسفی علوم را فراهم خواهد آورد.
- حمایت مالی و معنوی از پژوهش های آموزشی در زمینه "اثربخشی رویکرد فلسفی در آموزش علوم" در مدارس و دانشگاه های ایران: تولید دانش بومی و مستند درباره اثربخشی این رویکرد در بافت فرهنگی و آموزشی ایران، برای سیاست گذاری های مبتنی بر شواهد و بهبود مستمر فرایند آموزش، ضروری است.
- توسعه و انتشار گسترده "منابع آموزشی باکیفیت" (کتاب، مقاله، نرم افزار، وبگاه) در زمینه فلسفه علم و آموزش آن به زبان فارسی و با رویکرد بومی سازی: دسترسی آسان و ارزان به منابع آموزشی مناسب و جذاب، برای معلمان و دانش آموزان، شرط لازم برای موفقیت این طرح تحول است.
- برگزاری منظم و مستمر "اجلاس ها، همایش ها و کارگاه های آموزشی" در سطح ملی و منطقه ای با موضوع "فلسفه علم و آموزش علوم": این رویدادها، فرصتی مغتنم برای تبادل نظر، انتقال تجربه و گسترش دانش در میان معلمان، پژوهشگران و سیاست گذاران آموزشی فراهم خواهند آورد.
- ایجاد و تقویت "شبکه های ارتباطی مجازی و حضوری" میان معلمان علوم، فلاسفه علم و متخصصان آموزش: همکاری، هم اندیشی و هم افزایی میان این گروه های تخصصی، به توسعه و ترویج رویکرد فلسفی در آموزش علوم کمک شایانی خواهد کرد.
- الزام به انتشار مقالات پژوهشی-آموزشی باکیفیت در مجلات معتبر علمی-آموزشی (همچون مجله Science & Education و مجلات مشابه داخلی) با تاکید بر "پیوند فلسفه و علم و کاربرد آن در آموزش علوم": تشویق و ترغیب پژوهشگران و معلمان به تولید و انتشار دانش در این حوزه، به غنای ادبیات علمی و آموزشی و گسترش دامنه نفوذ و تاثیرگذاری رویکرد فلسفی کمک خواهد کرد.
- ایجاد "جوایز ملی آموزش فلسفی علوم" برای تقدیر و تشویق از معلمان، مدارس و پژوهشگرانی که در زمینه توسعه و اجرای رویکرد فلسفی در آموزش علوم، تلاش های برجسته و نوآورانه ای انجام داده اند: تقدیر از نوآوری و خلاقیت و ایجاد انگیزه رقابت مثبت، به تسریع روند تحول در آموزش علوم کمک خواهد کرد.
- تاسیس "موزه های علم و فلسفه" و "مراکز علم و فلسفه برای کودکان و نوجوانان": ترویج عمومی فلسفه علم و جذاب سازی آن برای عموم مردم، به ویژه نسل جوان، به نهادینه سازی فرهنگ تفکر انتقادی، پرسشگری و خردگرایی در جامعه کمک خواهد کرد و بستر اجتماعی لازم برای تحول در نظام آموزشی را فراهم خواهد آورد.
مراجع و منابع این Preprint: