سیویلیکا را در شبکه های اجتماعی دنبال نمایید.

Islamic Thought Under Quantum Scrutiny: An Analysis from Allamah Tabataba'i's Philosophical Perspective

Publish Year: 1403
Type: Preprint paper
Language: Persian
View: 89

This Preprint With 12 Page And PDF Format Ready To Download

Export:

Link to this Preprint:

Document National Code:

pre-2192405

Index date: 7 March 2025

Islamic Thought Under Quantum Scrutiny: An Analysis from Allamah Tabataba'i's Philosophical Perspective abstract

The history of the philosophy of science in Islamic civilization reveals a consistent endeavor by Muslim thinkers to forge a robust link between diverse sources of knowledge, particularly reason, revelation, and experience. Amidst this intellectual tradition, the advent of quantum theory in the dawn of the 20th century, with its introduction of fundamental concepts and principles overtly contradicting conventional intuition and classical reason, has presented formidable challenges to this philosophical heritage. This article investigates the core question of whether the framework of Islamic philosophical thought, especially as embodied in the profound and systematic ideas of Allamah Sayyid Muhammad Husayn Tabataba'i (may his soul be sanctified), possesses the capacity to address these epistemological and ontological dilemmas. To achieve this aim, we employ an analytical-comparative method, meticulously examining the works and views of Allamah Tabataba'i and elucidating the key and fundamental concepts of quantum physics, to scrutinize the possibility of interaction and confrontation between these two domains. The findings of this research indicate that Transcendent Philosophy (Hikmat Muta'aliyyah), as the intellectual foundation of Allamah Tabataba'i's thought, with its reliance on flexible, monistic, and profound principles, potentially holds a significant capacity for constructive dialogue and engagement with the achievements of modern science, and especially quantum theory. Nevertheless, while emphasizing the strengths of this approach, the article also critically points out some limitations and challenges, ultimately offering detailed suggestions for the continuation and deepening of future research in this area. The primary innovation of this paper lies in presenting a systematic and multifaceted analysis that, adopting a philosophical-critical approach, assesses the possibility of epistemic synergy between Allamah Tabataba'i's philosophical thought and the astonishing findings of quantum physics, thereby opening novel perspectives for researchers in the field of philosophy of science and religion.

Islamic Thought Under Quantum Scrutiny: An Analysis from Allamah Tabataba'i's Philosophical Perspective Keywords:

Islamic Philosophy of Science , Allamah Tabataba'I , Quantum Physics. Transcendent Philosophy , Science and Religion , Quantum Reality , Epistemology

Islamic Thought Under Quantum Scrutiny: An Analysis from Allamah Tabataba'i's Philosophical Perspective authors

مهدی محمدزاده

دبیر رسمی آموزش و پرورش شهرستان خلخال، استان اردبیل

مقدمه/پیشینه تحقیق

مسئله ی نسبت و نسبت سنجی میان دو قلمرو سترگ و بنیادین معرفت بشری، یعنی علم و دین، از دیرباز ذهن اندیشمندان و فرهیختگان تمدن های مختلف را به خود مشغول داشته است (باربور، 1385: 15). در پهنه ی تاریخ اندیشه ی اسلامی نیز، فلسفه ی علم به منزله ی شاخه ای حیاتی و بالنده از درخت تناور حکمت، همواره جایگاهی رفیع و ممتاز را به خود اختصاص داده و تلاش مستمر برای فهم و تبیین نسبت میان منابع گوناگون معرفت، به ویژه عقل، وحی و تجربه، به عنوان یکی از دغدغه های اصلی آن رخ نموده است (گلشنی، 1380: 23). در این بستر تاریخی، ظهور نظریه ی انقلابی کوانتوم در اوان قرن بیستم میلادی، با ارائه مجموعه ای از مفاهیم و اصول بدیع و اغلب مغایر با شهود عرفی و عقل متعارف، افق های تازه ای را در این عرصه ی خطیر گشوده و درعین حال، چالش های ژرف و بنیادینی را پیشروی سنت فلسفی اسلامی قرار داده است (کوهن، 1387: 125). این چالش ها که به طور خاص در مفاهیم و اصولی همچون اصل عدم قطعیت هایزنبرگ، پدیده ی درهم تنیدگی کوانتومی و نقش تعیین کننده ی ناظر در فرایند اندازه گیری متبلور می گردند، مستلزم بازاندیشی و ژرف کاوی در مبادی هستی شناختی و معرفت شناختی فلسفه ی علم کلاسیک، و تلاش برای یافتن چارچوب های مفهومی نوین به منظور فهم و تفسیر جهان غریب و شگفت آور کوانتومی هستند (ویلر و زورک، 1983: 5).

از جمله مهم ترین پرسش های فلسفی که از دل نظریه ی کوانتوم سر برآورده اند، می توان به این موارد اشاره نمود: آیا می توان جهان در بنیادی ترین لایه های خود را ذاتا تصادفی و تابع احتمالات دانست، یا آنکه در پس این ظواهر بی نظم، نظمی عمیق تر و پنهان تر نهفته است؟ آیا مفهوم سنتی علیت که بر جبرگرایی و قطعیت روابط علی و معلولی استوار است، همچنان در قلمرو کوانتوم معتبر و کارآمد است، یا باید تعریفی نو و گسترده تر از علیت ارائه نمود که با ویژگی های منحصربه فرد جهان کوانتومی سازگار باشد؟ و بالاخره، نقش و جایگاه آگاهی و ذهن ناظر در ساختار و فرایندهای بنیادین واقعیت فیزیکی چیست و آیا می توان آگاهی را به عنوان عاملی فعال و تاثیرگذار در تعین و شکل گیری پدیده های کوانتومی در نظر گرفت؟ (بل، 2004: 78)

این پرسش های بنیادین که ریشه در ژرف ترین لایه های نظریه ی کوانتوم دارند، برای سنت فلسفه ی اسلامی که بر اصولی استوار همچون اصل علیت، نظام مندی غایی جهان هستی و جایگاه رفیع عقل در فهم حقایق وجود تاکید دارد، از اهمیتی دوچندان برخوردارند. در این میان، اندیشه ی فلسفی علامه سید محمدحسین طباطبایی (ره)، به عنوان یکی از ارکان اصلی و چهره های شاخص حکمت متعالیه ی صدرایی در عصر معاصر، به واسطه ی جامعیت، عمق و اصالت فکری، و نیز توجه توامان به مبادی عقلانی و وحیانی، از ظرفیتی بی بدیل برای مواجهه، تحلیل و پاسخ گویی به این دست چالش های نوپدید برخوردار است.

مقاله حاضر، با انگیزه ی کاوش در امکان پاسخ گویی دستگاه اندیشه ی اسلامی، به ویژه از منظر ژرف نگرانه ی علامه طباطبایی، به پرسش های فلسفی برآمده از نظریه ی کوانتوم نگارش یافته است. مسئله ی اصلی پژوهش، این گونه قابل صورت بندی است: "آیا حکمت متعالیه، آن گونه که در آثار و آرای علامه طباطبایی تبیین گشته، چارچوبی مفهومی و فلسفی مناسب برای فهم و تفسیر معضلات هستی شناختی و معرفت شناختی فیزیک کوانتوم ارائه می نماید؟" به منظور پاسخ گویی نظام مند به این پرسش کلیدی، رویکرد تحلیلی-تطبیقی به عنوان روش شناسی اصلی پژوهش برگزیده شده و با اتکا به مطالعه ی عمیق و دقیق در آثار و اندیشه های علامه طباطبایی و تبیین مفاهیم بنیادین و محوری نظریه ی کوانتوم، امکانات و محدودیت های تعامل و هم افزایی میان این دو حوزه ی معرفتی مورد ارزیابی انتقادی قرار خواهد گرفت. غایت نهایی این نوشتار، نشان دادن این مهم است که گفت وگو و تعامل سازنده و روش مند میان فلسفه ی اسلامی و فیزیک کوانتوم، نه تنها به غنای روزافزون و پویایی مستمر سنت فلسفی اسلامی منتهی می گردد، بلکه می تواند افق های نوینی را در فهم و تبیین مسائل بنیادین حوزه ی فلسفه ی علم و دین فراروی اندیشمندان و پژوهشگران معاصر بگشاید.

نتیجه گیری

تحلیل تطبیقی اندیشه ی فلسفی علامه طباطبایی (ره) و یافته های شگفت آور نظریه ی کوانتوم، موید این نکته ی اساسی است که حکمت متعالیه، به عنوان نظام فلسفی جامع و ژرف اندیشانه ی بنیان نهاده شده توسط صدرالمتالهین شیرازی و تبیین گشته توسط علامه طباطبایی، با اتکا به مبادی انعطاف پذیر، وحدت نگر و عمیق خود، ظرفیت های بالقوه و قابل توجهی را برای گفت وگو، تعامل سازنده و حتی هم افزایی معرفتی با علم مدرن، و به ویژه با نظریه ی کوانتوم داراست. نظام "تشکیک وجود"، امکان فهم سطوح مختلف واقعیت کوانتومی و رفتار به ظاهر پارادوکسیکال ذرات را فراهم می سازد. این نظام فلسفی، با ارائه یک هستی شناسی سلسله مراتبی، به ما امکان می دهد تا جهان کوانتومی را در جایگاه مناسب خود در ساختار کلی هستی درک کنیم. مفهوم گسترده تر "علیت وجودی"، امکان انطباق مفهوم علیت سنتی با پدیده های غیرقطعی و پیچیده ی کوانتومی را فراهم می آورد و نشان می دهد که علیت در سطح بنیادین جهان، می تواند صور گوناگونی داشته باشد و به جبرگرایی کلاسیک محدود نشود و مفهوم سترگ "علم حضوری"، می تواند چارچوبی نظری و فلسفی برای فهم نقش آگاهی و ذهن ناظر در واقعیت فیزیکی ارائه دهد و ما را از تقلیل آگاهی به پدیده ای صرفا مادی و ثانویه باز دارد؛ بنابراین، می توان گفت که فلسفه ی اسلامی، نه تنها با یافته های فیزیک کوانتوم در تعارض نیست، بلکه می تواند به عنوان یک "چارچوب فرانظری" (Meta-theoretical Framework) برای تفسیر و فهم عمیق تر این یافته ها عمل کند و به غنای فهم ما از هر دو حوزه بیفزاید.

بااین حال، باید به برخی محدودیت ها، چالش ها و ابهامات احتمالی فراروی این رویکرد نیز توجه داشت. مفهوم "علیت کلاسیک" در فلسفه ی علامه طباطبایی که عمدتا بر جبرگرایی و ضرورت ذاتی روابط علی و معلولی استوار است، ممکن است به طور کامل و بی هیچ گونه تعدیل و تفسیر مجدد، با "اصل عدم قطعیت کوانتومی" سازگار نباشد و نیاز به بازاندیشی و انطباق سازی دقیق تری داشته باشد. این بازاندیشی، مستلزم تلاش برای یافتن تعریفی گسترده تر و انعطاف پذیرتر از علیت است که بتواند هم جبرگرایی و قطعیت را در سطوح کلان و نظام مند جهان هستی حفظ کند، و هم احتمالیت و عدم قطعیت را در سطوح خرد و کوانتومی تبیین نماید. همچنین، شایان ذکر است که شخص علامه طباطبایی، به طور مستقیم و تفصیلی به مسائل و چالش های فلسفی برآمده از نظریه ی کوانتوم نپرداخته اند و ازاین رو، پژوهش های بیشتری به منظور توسعه، تعمیق و نظام مند ساختن این گفت وگو و هم افزایی معرفتی ضروری به نظر می رسد. این پژوهش ها، باید بادقت و ظرافت بیشتری به بررسی تطبیقی مفاهیم و اصول فلسفی حکمت متعالیه و نظریه ی کوانتوم بپردازند و به دنبال یافتن نقاط هم پوشانی و افتراق، و امکانات و محدودیت های تعامل این دو حوزه باشند.

برای پژوهش های آینده، پیشنهاد می گردد که ضمن مطالعه ی دقیق تر آثار علامه طباطبایی و فیزیک کوانتوم، از آرای دیگر فلاسفه ی اسلامی معاصر، به ویژه اندیشه های حکمی آیت الله عبدالله جوادی آملی (حفظه الله تعالی) که به مسئله ی "علم دینی" و رابطه ی فلسفه و علم پرداخته اند، نیز بهره گرفته شود. همچنین، تعامل، تبادل نظر و همکاری روش مند و نظام مند با فیزیک دانان، متخصصان فلسفه ی علم و پژوهشگران حوزه ی علوم شناختی، می تواند به غنای روزافزون این دست پژوهش های بین رشته ای و رفع ابهامات، کاستی ها و شبهات احتمالی کمک شایانی رساند. در نهایت، امید است که این مقاله، به مثابه گامی کوچک و نخستین در مسیر بس دشوار و پر فراز و نشیب گفت وگوی انتقادی و سازنده میان فلسفه ی اسلامی و نظریه ی کوانتوم، مورد عنایت و استقبال پژوهشگران و اندیشمندان حوزه ی فلسفه ی علم و دین قرار گرفته و انگیزه ای برای امتداد، تعمیق و غنابخشیدن به این تلاش علمی و معرفتی سترگ و ضروری باشد و در آینده، شاهد پژوهش های جامع تر و عمیق تری در این زمینه باشیم.

مراجع و منابع این Preprint:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله پیش چاپ را نمایش می دهد. برخی از مراجع این مقاله ممکن است قبلا در سیویلیکا نمایه شده باشند، در این صورت مراجع مورد نظر به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی و بدون دخالت انسانی استخراج شده و به مقاله یا منبع مذکور لینک میشوند
1. ابن عربی، محی الدین. (1425). الفتوحات المکیه. بیروت: دار احیاءالتراث ...
2. انصاری، حامد. (1384). فلسفه اسلامی و چالش علم مدرن. تهران: ...
3. باربور، ایان جی. (1385). علم و دین: مسائل تاریخی و ...
4. بل، جان استوارت. (2004). گفتار و ناگفتنی ها در مکانیک ...
5. بور، نیلس. (1949). بحث با اینشتین در مورد مسائل معرفت ...
6. طباطبایی، سید محمدحسین. (1362). اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: ...
7. طباطبایی، سید محمدحسین. (1370). نهایه الحکمه. قم: انتشارات اسلامی. ...
8. طباطبایی، سید محمدحسین. (1373). قرآن در اسلام. قم: دفتر انتشارات ...
9. طباطبایی، سید محمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر ...
10. دسپگنت، برنارد. (1368). واقعیت و فیزیک دان. ترجمه ی علی ...
11. شرودینگر، اروین. (1935). وضعیت کنونی در مکانیک کوانتومی. در گربه ...
12. فقیهی، علی. (1391). نظریه وحدت شخصی وجود در حکمت متعالیه. ...
13. فقیهی، علی. (1394). هستی شناسی صدرا. قم: انتشارات پژوهشگاه علوم ...
14. گلشنی، مهدی. (1380). از علم سکولار تا علم دینی. تهران: ...
15. کوهن، تامس. (1387). ساختار انقلاب های علمی. ترجمه ی احمد ...
16. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1383). الشواهد الربوبیه. تهران: انتشارات انجمن ...
17. همروف، استوارت و پنروز، راجر. (1395). آگاهی در کیهان: عصب ...
18. هایزنبرگ، ورنر. (1927). در مورد محتوای شهودی سینماتیک و مکانیک ...
19. رحمان، فضل الرحمان. (1354). فلسفه ملاصدرا (صدرالدین شیرازی). تهران: انتشارات ...
20. هالند، پی. آر. (1995). نظریه کوانتومی حرکت: شرحی از تفسیر ...
21. ویلر، جان آرچیبالد و زورک، وویچیچ هی. (1983). نظریه کوانتوم ...
نمایش کامل مراجع

مقاله فارسی "Islamic Thought Under Quantum Scrutiny: An Analysis from Allamah Tabataba'i's Philosophical Perspective" توسط مهدی محمدزاده، دبیر رسمی آموزش و پرورش شهرستان خلخال، استان اردبیل نوشته شده و در تاریخ 17 اسفند 1403 به صورت پیش چاپ در پایگاه سیویلیکا ثبت شده است. کلمات کلیدی استفاده شده در این مقاله Islamic Philosophy of Science, Allamah Tabataba'I, Quantum Physics. Transcendent Philosophy, Science and Religion, Quantum Reality, Epistemology هستند. در چکیده این مقاله اشاره شده است که The history of the philosophy of science in Islamic civilization reveals a consistent endeavor by Muslim thinkers to forge a robust link between diverse sources of knowledge, particularly reason, revelation, and experience. Amidst this intellectual tradition, the advent of quantum theory in the dawn of the 20th century, with its introduction of fundamental concepts and principles overtly contradicting conventional intuition ... . برای دانلود فایل کامل مقاله Islamic Thought Under Quantum Scrutiny: An Analysis from Allamah Tabataba'i's Philosophical Perspective با 12 صفحه به فرمت PDF، میتوانید از طریق بخش "دانلود فایل کامل" اقدام نمایید.