بررسی مقاومت به سرما در جمعیت های مختلف گل نرگس (Narcissus tazetta)

چکیدهسابقه و هدفدر حال حاضر صنعت گل و گیاه یک صنعت جهانی و پویا است که در طول چند دهه اخیر میزان رشد قابل توجهی داشته است. نرگس (Narcissus tazetta) یکی از مهمترین گیاهان گل دار زینتی است که در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر کشور رشد می کند و به عنوان گل بریدنی، گیاهان گلدانی و فضای سبز کاربرد دارد. این گونه زینتی در مناطق مختلف ایران مانند خراسان جنوبی، شمال، شمال شرق و بیشتر مناطق جنوب ایران به صورت خودرو رویش داشته و برای تولید گل بریده پرورش داده می شود. کشاورزان خراسان جنوبی در بعضی از سال ها به علت سرمای زیرصفر درجه از خسارت سرما آسیب می بینند، ازاین رو این مطالعه با هدف ارزیابی مقاومت به سرمای جمعیت های مختلف جمع آوری شده از نقاط مختلف ایران انجام شد.مواد و روش هااین تحقیق طی سال ۹۹-۱۳۹۸در آزمایشگاه اصلاح نباتات مولکولی و گلخانه ی گروه تولید و ژنتیک گیاهی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه بیرجند انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتور A شامل ۱۳ جمعیت مختلف نرگس آزادشهر، شهلای شمال، شصت پر شمال، شیراز۱، شیراز ۲، یاسوج، کوچک عطری یاسوج، طبس، خوسف ۱، خوسف ۲، بهبهان ۱، بهبهان ۲ و گچساران و فاکتور B شامل چهار سطح دمایی شاهد (دمای محیط)، ۵+، صفر و ۵ - درجه سانتی گراد بود. تعداد پنج برگ از هر گلدان کنده شد و در دماهای ۵+، صفر و ۵- به مدت ۵ ساعت در یخچال قرار گرفتند. صفات محتوای نسبی آب برگ، نشت یونی (الکترولیت)، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، کارتنوئید، نسبت کلروفیلa  به کلروفیل کل، نسبت کلروفیل کل به کارتنوئید و درصد سرمازدگی اندازه گیری شد. برای بررسی مقاومت به سرمای محیط طبیعی، نمونه های کشت شده در گلدان ها به محیط آزاد منتقل شدند و درصد سرمازدگی طی سه مرحله در ماه آذر، دی و بهمن ارزیابی گردید و از مقیاس ۱۰۰-۰ برای سرمازدگی استفاده شد. تجزیه داده ها با نرم افزارهای آماری SAS۹.۴ و رسم نمودارها در محیط Excel انجام شد. مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن، تجزیه همبستگی به روش پیرسون و تجزیه عامل ها و تجزیه خوشه ای با استفاده از میانگین صفات به تفکیک دو محیط تنش و نرمال انجام شد.نتایجنتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت بین جمعیت ها برای کلیه صفات به غیر از کلروفیل a معنی دار بود. تفاوت بین تیمارهای دمایی برای کلیه صفات معنی دار بود. اثر متقابل جمعیت در تنش سرما برای کلیه صفات نیز در سطح احتمال ۵ درصد معنی دار بود که نشان دهنده این است که جمعیت ها در دماهای مختلف پاسخ های متفاوتی داشته اند. بالاترین مقدار نشت یونی در دمای ۵- درجه سانتی گراد و کمترین مقدار نشت یونی در تیمار شاهد (دمای محیط، ۲۲ درجه سانتی گراد) مشاهده شد. بالاترین مقدار صفات محتوای نسبی آب، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، کارتنوئید و نسبت کلروفیل کل به کارتنوئیدها در تیمار شاهد (۲۲ درجه سانتی گراد) و کمترین مقدار آنها در دمای ۵- درجه سانتی گراد مشاهده گردید. در آزمایش انجام شده در محیط طبیعی، بیشترین سرمازدگی در طی بهمن ماه و کمترین سرمازدگی در آذرماه دیده شد. به عبارت دیگر، با کاهش دما مقدار نشت یونی و درصد سرمازدگی افزایش و سایر صفات کاهش نشان داد. نتایج تجزیه همبستگی و رگرسیون نشان داد که صفات میزان کلروفیل b و کلروفیل کل نسبت به سایر صفات روابط معنی داری با سرمازدگی داشتند. براساس تجزیه خوشه ای در دو شرایط نرمال (دمای محیط) و تنش (سه تیمار دمایی ۵+، صفر و ۵-) جمعیت ها در سه خوشه قرار گرفتند. در خوشه اول جمعیت های یاسوج، طبس گلشن، شیراز۱ و کوچک عطری یاسوج، در خوشه دوم جمعیت های آزادشهر، بهبهان۲، شیراز۲، شهلای شمال و شصت پر شمال و در خوشه سوم جمعیت های خوسف۲، گچساران، بهبهان۱ و خوسف۱ قرار گرفتند. بررسی خوشه ها نشان داد که جمعیت های مشابه از لحاظ سرمازدگی در یک خوشه قرار گرفتند و دوری و نزدیکی جغرافیایی ارتباطی با این موضوع نداشت.نتیجه گیریدر این مطالعه صفات میزان کلروفیل b و کلروفیل کل از اهمیت بیشتری برخوردار بودند. جمعیت های خوسف۱، خوسف۲، گچساران و بهبهان۱ به دلیل خصوصیات مطلوب از لحاظ مقاومت به سرما مقاوم ترین و جمعیت های یاسوج، طبس گلشن، شیراز۱ و کوچک عطری یاسوج حساس ترین جمعیت ها نسبت به سرمازدگی بودند. جمعیت های آزادشهر، بهبهان۲، شیراز۲، شهلای شمال و شصت پر شمال از لحاظ مقاومت به سرما به عنوان جمعیت های حدوسط شناخته شدند. در کل جمعیت گچساران به عنوان مقاوم ترین و شیراز۱ حساس ترین جمعیت نسبت به سرما بودند. بررسی جمعیت ها نشان داد که تنوع کافی در بین این جمعیت ها از لحاظ مقاومت به سرما وجود داشت و جمعیت های نواحی مختلف از لحاظ مقاومت به سرما متفاوت بودند. محققان و کشاورزانی که تمایل به تحقیق و یا کاشت گل نرگس به عنوان یک محصول اقتصادی دارند توصیه می شود از این جمعیت های مقاوم استفاده نمایند.

بررسی مقاومت به سرما در جمعیت های مختلف گل نرگس (Narcissus tazetta) Keywords:

کارتنوئید , کلروفیل a , کلروفیل b , محتوای نسبی آب , نشت یونی