پر کردن خلاء عملکرد ناشی از برخی عوامل زراعی در تعدادی از پهنه های اقلیمی اصلی کشت جو آبی در ایران با رویکرد مدل سازی

سابقه و هدف: جو بعد از گندم دومین غله مهم در ایران می باشد و نقش مهمی در تغذیه دام و طیور دارد. برای تغذیه جمعیت رو به رشد، تولید غلات باید افزایش قابل توجهی طی سالیان آتی داشته باشد. یکی از راه های افزایش تولید، کاستن از خلاء عملکرد موجود می باشد. با توجه به میانگین عملکرد حدود سه تن در هکتار کشور و وجود شکاف زیاد عملکرد در مقایسه با عملکرد قابل بهره برداری، این مطالعه برای شناسایی و کمی کردن برخی عواملی که باعث ایجاد خلاء عملکرد در جو آبی در مناطق غالب کشت جو در ایران می شود، انجام شد. مواد و روش ها: این مطالعه در سال ۱۴۰۰ انجام شد. در این مطالعه برای شبیه سازی عملکردهای قابل بهره برداری، آب محدود، تاریخ کشت محدود و رقم محدود از مدل APSIM که قبلا برای جو آبی کالیبره شده بود استفاده شد. داده های مورد نیاز برای شبیه سازی مدل شامل داده های بلند مدت هواشناسی (۱۳۶۸ تا ۱۳۹۸ به مدت ۳۰ سال) که از سازمان هواشناسی کشور اخذ شد و اطلاعات مربوط به خاک مناطق مورد مطالعه از نتایج مطالعات سایر محققان به دست آمد. داده های مدیریتی مورد نیاز برای شبیه سازی نیز از کشاورزان مناطق مورد مطالعه از طریق پرسشنامه به دست آمد. پهنه های اصلی کشت جو آبی در کشور و عملکردهای واقعی کشاورزان در این مناطق با استفاده از آمارهای وزارت جهاد کشاورزی مشخص شد. در نهایت با محاسبه انواع خلاء عملکرد در سطوح مختلف تولید میزان تاثیر محدودیت آب، تاریخ کشت و رقم بر خلاء عملکرد مشخص شد.یافته ها: نتایج نشان داد که خلاء عملکرد قابل بهره برداری در پهنه های مورد مطالعه به طور میانگین ۴/۴ تن در هکتار بود که معادل ۴/۵۶ درصد از عملکرد قابل بهره برداری است. میانگین خلاء عملکرد آب محدود، تاریخ کشت محدود و رقم محدود به ترتیب در پهنه های مورد مطالعه ۴/۱، ۵/۰ و ۱۶/۰ تن در هکتار برآورد شد. در حالی که خلاء عملکرد سایر عوامل زراعی با ۳/۲ تن کاهش عملکرد بیشترین سهم را از خلاء عملکرد قابل بهره برداری داشت. بیشترین افزایش عملکرد در اثر تغییر تاریخ کشت در کبودرآهنگ به مقدار ۸ درصد و کمترین افزایش در سبزوار به مقدار ۳ درصد به دست آمد. نتایج شبیه سازی ها نشان داد که ۳ نوبت آبیاری بیشتر در اراک، کبودرآهنگ و همدان و در سایر مناطق مورد مطالعه نیز ۲ نوبت آبیاری بیشتر برای پر کردن خلاء عملکرد آب محدود لازم می باشد. خلاء عملکرد رقم محدود فقط در سه منطقه شیراز، مرودشت و سبزوار مشاهده شد (به طور میانگین ۶/۳ درصد از خلاء عملکرد قابل بهره برداری) که البته با جایگزینی رقم ریحان با رقم بهمن این میزان خلاء قابل جبران می باشد. نتیجه گیری: خلاء عملکرد قابل بهره برداری در پهنه های مورد مطالعه از ۹/۳ تا ۵ تن در هکتار متغیر بود. حدود ۳۲ درصد از خلاء عملکرد قابل بهره برداری در پهنه های مورد مطالعه مربوط به خلاء عملکرد آب محدود و حدود ۱۱ درصد مربوط به خلاء عملکرد تاریخ کشت محدود بود. خلاء عملکرد رقم محدود نیز با ۶/۳ درصد کمترین سهم را از خلاء عملکرد قابل بهره برداری داشت. بخش عمده خلاء عملکرد قابل بهره برداری به میزان حدود ۵۳ درصد ناشی از سایر عوامل محدود کننده و کاهنده عملکرد از جمله آفات، بیماری ها، علف های هرز، شوری خاک، فشردگی خاک، تغذیه نامناسب، تراکم نامطلوب و دیگر عوامل اقتصادی-اجتماعی بود. نتایج این مطالعه نشان داد که با اندک تغییری در تاریخ کشت، افزایش دفعات و بهبود مدیریت آبیاری و استفاده از ارقام مناسب می توان عملکرد جو را در پهنه های مورد مطالعه به طور قابل توجهی افزایش داد و به خودکفایی در تولید این محصول نزدیک تر شد.

پر کردن خلاء عملکرد ناشی از برخی عوامل زراعی در تعدادی از پهنه های اقلیمی اصلی کشت جو آبی در ایران با رویکرد مدل سازی Keywords:

آبیاری , رقم , عملکرد قابل بهره برداری , APSIM , GYGA