خلافت انسان در آیه ۳۰ سوره بقره؛ بررسی تطبیقی نظر تفسیری علامه طباطبایی و شیخ محمد صادقی تهرانی

طبق آیه۳۰ سوره بقره خداوند، جاعل خلیفه ای در زمین است. میان مفسران در مورد کیستی این خلیفه و مستخلف عنه او اختلاف نظر وجود دارد. در این مقاله درصددیم نظر و ادله تفسیری علامه طباطبایی و شیخ صادقی تهرانی را در این باره با روش تطبیقی بررسی نموده و بین آنها داوری نماییم. یافته های پژوهش حاکی است که این دو مفسر، خلیفه را نوع انسان می دانند و به آیاتی از قرآن (۶۹ اعراف، ۱۴ یونس و ۶۲ نمل) برای عمومیت خلافت استناد می کنند که این استناد به دلیل ظهور قوی این آیات در جانشینی نسل های انسان از یکدیگر قابل دفاع به نظر نمی رسد. البته از سیاق امتنانی آیه ۲۹ بقره، به قرینه مقابله «من یفسد» با «نحن نسبح» و دلالت آیه ۱۱ سوره اعراف بر مسجود فرشتگان بودن نوع انسان، جانشینی نوع انسان از خدا استفاده می شود. علامه به دو دلیل، مستخلف عنه در آیه را خدا می داند: یکی «اظهار لیاقت برای خلافت الهی که لازم سخن فرشتگان است» و دیگری «عدم تناسب تعلیم اسماء به آدم برای نشان دادن لیاقت خلافت با جانشینی موجودات دیگر». از نظر صادقی تهرانی آیه دال بر خلافت انسان از غیر خداست اما ادله پنج گانه وی بر خلاف ادله علامه همگی ناتمام و مخدوش است. ظهور «انی جاعل فی الارض خلیفه» و «مقدمیت خلافت برای امر به سجده فرشتگان» شواهد دیگری بر خلافت الهی است.

خلافت انسان در آیه ۳۰ سوره بقره؛ بررسی تطبیقی نظر تفسیری علامه طباطبایی و شیخ محمد صادقی تهرانی Keywords:

کیستی خلیفه , کیستی مستخلف عنه , مطالعه تطبیقی آراء مفسران , تفسیر آیه خلافت , سید محمدحسین طباطبایی , محمد صادقی تهرانی