بنیادهای فکری حقوق بشر در ایدئولوژی اسلام شیعی

پژوهش حاضر درصدد است با روش توصیفی- تحلیلی، بنیادهای فکری حقوق بشر را براساس ایدئولوژی اسلام شیعی تبیین کرده و در این راه از مهم ترین منابع شیعی یعنی نهج البلاغه، رساله حقوق و صحیفه سجادیه و سایر روایات وارده از ائمه معصومین شیعه استفاده شده است. حقوق بشر در معنای اصطلاحی آن، حتی در اندیشه و حقوق غرب سابقه تاریخی کهنی ندارد، مهم ترین بنیادهای فکری حقوق بشر در ایدئولوژی اسلام شیعی که نوعا در نهج البلاغه مطرح شده، عبارتند از: اصل کرامت، خداجو بودن، جاودانگی انسان، حق حیات و امنیت، حق آزادی، حق دفاع و احقاق حق، حق مالکیت، حق آزادی مذهب، حق تعیین سرنوشت و آزادی سیاسی، حقوق متقابل حاکم و مردم، حق برابری و مساوات و حق شهروندی، که با مقایسه گذرا با مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر نشان داده شد که: الف) حقوق بشر چیزی نیست که مکاتب غربی مبتکر آن باشند، بلکه ادیان الهی و بویژه دین مبین اسلام که برای احقاق همه حقوق ازجمله حقوق بشر آمده، حقوق بشر را به بشریت عرضه کرده و در منابع دینی ازجمله قرآن و نهج البلاغه به وضوح بر این حقوق تاکید شده است. اما اصطلاح «حقوق بشر» اصطلاحی جدید بوده و مبدع آن غربی ها هستند که بعداز جنگ جهانی دوم رواج یافت. ب) به دلیل توجه به بنیادهای فکری مانند خداجو بودن و جاودانگی انسان در اسلام و عدم توجه به آن در حقوق بشر غربی، برخی از اصولی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر مطرح می گردد، با بنیادهای فکری حقوق بشر اسلامی تفاوت دارد. ج) طرح حقوق بشر اسلامی صرفا یک مقابله به مثل در برابر حقوق بشر غربی نیست، بلکه این مفاهیم از قدیم الایام در حقوق اسلامی و قوانین فقهی آن مطرح بوده اند. د) همه آنچه که با عنوان حقوق بشر در منابع اسلامی ازجمله نهج البلاغه مطرح می شود، از احکام تاسیسی اسلام نیست، بلکه بخشی از این مفاهیم جزء احکام امضائی اسلام بوده که به دلیل منطقی و متناسب بودن با فطرت انسان، مورد تایید قرار گرفته و از دیدگاه اسلام به عنوان حقوق الزامی بشر شناخته شده است.

Keywords:

حقوق بشر , حقوق شهروندی , نهج البلاغه , امام علی(ع).