اراک از شهرنشینی سنتی تا نوکلان شهر ناپایدار اولویت های کالبدی، عمرانی و اجتماعی نوکلان شهر اراک

بررسی های اسنادی و تحقیقات میدانی نشان می دهد که معماری و آرایش مکانی زیر ساخت های شهری امروز اراک، دچار نوعی سردرگمی، خودباختگی فرهنگی و نابسامانی شده است. معماری و شهرسازی این شهر به جای بی نیازی از پیروی های نا آگاهانه و سطحی از معماری سایر اقوام و ملل، به دور باطلی از اشاعه ی فرهنگ های بیگانه در سیما و منظر شهری و ناهمگونی روزافزون معماری و شهرسازی دچار شده است. دست مایه ی قرن ها تجربه و تلاش پیشینیان این مرز و بوم در عرصه ی معماری و شهرسازی به دست فراموشیدو » هویت شهری « و » هویت معماری « . سپرده شده است. بسیاری از شاخصه ها و ویژگی های معماری ایرانی در ساخت وسازهای امروز شهر اراک رنگ باخته یا از میان رفته است موضوع مرتبط به یکدیگر هستند، زیرا چنانچه روند معماری بی هویت و به دور از فرهنگ و تمدن ایرانی گسترش یابد، باید راه را برای تسلط نوعی معماری ازهم گسیخته، نامنسجم، ناموزون و وارداتی باز کرد. معماری و شهرسازی اراک ، برای بازیافتن جایگاه ویژه ی خود، راه دشواری پیش رو دارد؛ زیرا با جامعه ای در حال توسعه روبه روست که جریان صنعتی شدن، جهانی شدن و شبکه ای شدن را تجربه می کند. کلان شهر نو ظهور اراک، دوران گذار از جامعه ی سنتی به مدرن را بسیار سریع و بدون ایجاد زیرساخت های لازم علمی مهندسی، فرهنگی و هنری تجربه می کند. در چنین شرایطی، ظهور جامعه ی شبکه ای نیز در بطن این کلان شهر و دیگر شهرهای استان در حال وقوع است؛ به همین خاطر، کنترل بر چگونگی طراحی و اجرای ساخت وسازهای شهری، باید به گونه ای مستمر و مؤثر انجام شود. برای شهرسازی همخوان با معماری ایرانی اسلامی باید برنامه ریزی جامع و دقیق داشت. معماری، طراحی و ساختمان سازی کنونی اراک، در بسیاری موارد نه تنها تابعی از الگوهای غربی و شرقی با شاخصه های یک بنای مدرن و پیشرفته نیست، بلکه نشانی از معماری، فرهنگ و هنر ایرانی اسلامی را نیز نمی توان در آن ها سراغ گرفت. معماری و شهرسازی معاصر اراک در بستری شکل گرفته است که از جریان های مدرنیته، صنعتی شدن و جهانی شدن به طور مداوم تأثیر پذیرفته است. فناوری، شیوه ی زندگی مردم و متعاقب آن، کالبد و محیط زیست وی را تغییر داده است. گذار به مدرنیته در جامعه ی شهری اراک از حدود سه دهه پیش آغاز شده و هم اکنون نیز در جریان است، اما این جامعه هیچ گاه زیرساخت های مدرنیته را به صورت کامل در اختیار نداشته است و از نظرفنی نیز همواره کمبودهای فراوانی در آن وجود داشته است. معماری و شهرسازی اراک، با توجه به نقصان های موجود در شیوه های ساخت، گاه به تقلید ظاهری از معماری مدرن تقلیل یافته است. متأسفانه با وجود بناهایی با معماری پرشکوه اصیل ایرانی در شهرهای مختلف، از جمله اصفهان، شیراز، مشهد، یزد، کرمان، در عرصه ی معماری معاصر اراک، دچار نوعی خودباختگی فرهنگی شده ایم.در یک جمع بندی، باید گفت که نبود نهادی سازمان یافته که در بر گیرنده ی تمامی نیازهای یک شهر در حوزه های برنامه ریزی شهری باشد و عدم انتقال دستاوردهای معماری اسلامی و بومی از گذشته و کم رنگ شدن آن در زمان حاضر، باعث بی هویتی شهر و بافت های معماری به عنوان اجزای تشکیل دهنده ی نظام این کلان شهر نوظهور شده است.

Keywords:

اراک , نوکلان شهر , جامعه ی سنتی , معماری , زیرساخت های شهری , نماهای شهری , مبلمان , آرایش مکانی