جغرافیای اقتصادی همدان در سده های میانی اسلامی

منطقه در دشت همدان از دیرباز به لحاظ ویژگیهای جغرافیایی و استراتژیکی الگوهای اقتصادی ویژه ای نسبت به مناطق پیرامون خود داشته است. این منطقه یکی از دشتهای حاصلخیز بخش غربی فلات ایران است که در نتیجه آبرفت کوهستان الوند شکل گرفته و در محدوده جغرافیایی حوزه رودخانه قره چای و بخش شرقی زاگرس مرکزی قرار دارد. توجه حکام در دوره سلجوقی به همدان نیز گواه اهمیت آن بود؛ چراکه جایگاه ویژه ای در ایالت جبال داشت. در این دوران، دشت همدان مدتی مرکز سیاسی و فرهنگی انتخاب شد و شواهد نشان از جایگاه آستانه یورش مغولان دارد. مقاله پیش رو به بررسی مهمترین الگوهای معیشتی حاکم بر دشت همدان در سده های میانی اسلامی و همچنین تاثیر راه های ارتباطی و عوامل زیست محیطی بر اقتصاد آن می پردازد. این پژوهش با هدف فراهم آوردن اطلاعات علمی در ارتباط با وضعیت اقتصادی دشت همدان از طریق بررسی منابع مکتوب تاریخی و مطالعات میدانی شکل گرفته است. بنابراین، پرسش اصلی مطرح شده این است که بر اساس مستندات تاریخی و شواهد باستان شناسی مهمترین مسیر ) ارتباطی - تجاری منطقه کدام بوده و چه نقشی در حیات اقتصادی دشت همدان ایفا کرده است؟ در این پژوهش با استفاده از شیوه تحلیل تاریخی و رویکرد توصیفی تحلیلی، به تبیین وضعیت اقتصادی همدان در دوره مذکور پرداخته شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، قرار گرفتن همدان بر سر مهمترین مسیرهای ارتباطی شرق به غرب و بالعکس از جمله مسیرهای همدان ساوه ری و همدان حلوان (جاده خراسان بزرگ یکی از دلایل اصلی رونق اقتصادی آن بوده است. همچنین حضور مستمر زوار، بازرگانان و تجار داخلی و خارجی و کشت انواع محصولات کشاورزی با توجه به وضعیت زیست محیطی مساعد منطقه، از دیگر عوامل مهم در پویایی و شکوفایی اقتصاد همدان محسوب میشوند.

Keywords:

دشت همدان جغرافیایی , اقتصادی سده های میانی , اسلامی جاده خراسان بزرگ , مستندات تاریخی , شواهد باستان شناسی