تحلیل انتقادی مبانی نظریه منفعت شخصی آدام اسمیت بر اساس دیدگاه «توسعه ذات» علامه طباطبائی

نفع شخصی» از موضوعات دارای رابطه با حوزه های مختلف علوم انسانی است اما در این میان، مسائل علم اقتصاد به گونه ای دیگر با این موضوع گره خورده، به نحوی که نفع شخصی، یکی از شاخص ترین مبانی مورد بحث در این علم شمرده شده است. این مطلب، در مغرب زمین اولین بار توسط آدام اسمیت که به نام پدر علم اقتصاد مشهور است، مورد توجه ویژه قرار گرفت؛ چه اینکه از نظر وی انسان همواره در جستجوی نفع شخصی خویش است و حتی اگر در جایی هم به ظاهر در جهت منافع دیگران قدم می گذارد، در واقع منفعت خودش را مد نظر دارد. این نظریه، اگرچه می تواند روابط اقتصادی میان افراد جامعه و کمک های خیرخواهانه ی آنها را در مراتب ابتدایی توجیه کند و آن را به گونه ای از منفعت شخصی بازگرداند اما هرگز نمی تواند با مراتب میانی و نهایی اموری همچون: انفاق مالی و ایثار جانی همراهی نماید. این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی – تحلیلی، قرائت سنتی از نظریه نفع شخصی اسمیت را مورد نقد قرار دهد و با تحلیل آیات و روایاتی که در آنها به مقوله «نفع و ضرر» پرداخته شده تبیینی جامع تر از «نفع شخصی» را که توسط آموزه های اسلامی ارائه گردیده بیان نماید. بر اساس مبانی انسان شناسی مرحوم علامه طباطبائی، نظریه «اسمیت»، از چهار منظر: «تغییر نگاه نسبت به نفع شخصی»، نگاه نسبت به مال و مالک آن»، «توسعه» ذات و تحقق من شامل جمع» و «تجدید نظر «تغییر در مکانیسم خودکار اجتماع در کسب منفعت مورد نقد جدی قرار دارد.

Keywords:

نفع شخصی , توسعه ذات آدام اسمیت , علامه طباطبائی , علوم انسانی