به سوی توانمندسازی گلخانه داران در بستر تغییر: یک تحلیل از عوامل رفتاری و محیطی اثرگذار

مقدمه و هدف: در شرایط پرچالش و پویای اقتصاد جهانی، شرکت های کوچک و متوسط به عنوان ستون فقرات رشد اقتصادی و اشتغال زایی شناخته می شوند. علی رغم نقش حیاتی این شرکت ها، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، آن ها با موانعی همچون کمبود زیرساخت ها، ضعف دانش مدیریتی، منابع محدود و محیط های تجاری بی ثبات مواجه هستند. در این میان، جهت گیری کارآفرینانه به مثابه یک رویکرد راهبردی، نقشی کلیدی در توانمندسازی این شرکت ها برای بقا و رشد ایفا می کند. جهت گیری کارآفرینانه به سازمان ها کمک می کند تا از طریق تقویت نوآوری، پیش نگری و ریسک پذیری، مسیرهای جدید خلق ارزش را شناسایی و دنبال کنند. با این حال، نحوه اثرگذاری جهت گیری کارآفرینانه بر عملکرد شرکت ها همواره یکنواخت نیست و تحت تاثیر متغیرهای میانجی و تعدیل گر متعددی قرار می گیرد. در این راستا، شایستگی های کارآفرینی به عنوان مجموعه ای از مهارت ها، دانش و نگرش های فردی و سازمانی، نقش واسطه ای مهمی در تبدیل جهت گیری کارآفرینانه به بهبود عملکرد ایفا می کنند. از سوی دیگر، پویایی محیطی، به‎عنوان یک عامل اقتضایی، می تواند روابط میان جهت گیری کارآفرینانه و عملکرد را دستخوش تغییر نماید. مطالعات پیشین عمدتا به بررسی مستقیم اثر جهت گیری کارآفرینانه بر عملکرد متمرکز بوده اند و نقش میانجی شایستگی های کارآفرینی و نقش تعدیل گر پویایی محیطی کمتر مورد توجه قرار گرفته ‎است، به ویژه در بخش کشاورزی ایران که ساختار اقتصادی خاص خود را دارد. در این میان، گلخانه داران شهرستان گنبد به عنوان یکی از مهم ترین گروه های فعال در این حوزه، با فرصت ها و چالش های منحصربه فردی مواجه اند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف سنجش تاثیر جهت گیری کارآفرینانه بر عملکرد گلخانه داران شهرستان گنبد با نقش میانجی شایستگی های کارآفرینی و نقش تعدیل گر پویایی محیطی انجام شد. این مطالعه در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که آیا جهت گیری کارآفرینانه از طریق شایستگی های کارآفرینی و تحت تاثیر شرایط محیطی می تواند عملکرد گلخانه داران را بهبود بخشد؟ مواد و روش ها: این پژوهش از نوع کاربردی، با رویکرد توصیفی-پیمایشی و به روش کمی انجام شد. الگوی پژوهش مبتنی ‎بر مدل علی طراحی گردید که در آن جهت گیری کارآفرینانه به عنوان متغیر پیش بین، عملکرد کسب وکار به عنوان متغیر ملاک، شایستگی های کارآفرینی به عنوان متغیر میانجی و پویایی محیطی به عنوان متغیر تعدیل گر در نظر گرفته شدند. جامعه آماری تحقیق شامل ۱۵۰ نفر از گلخانه داران فعال در سال ۱۴۰۳ در شهرستان گنبد کاووس بود. با توجه به محدودیت جامعه، از روش نمونه گیری تمام شمار استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه استاندارد شامل جهت گیری کارآفرینانه با نه گویه، شایستگی های کارآفرینی با پنج گویه، پویایی محیطی با شش گویه و عملکرد کسب وکار با هفت گویه بود. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزارهای اس.پی.اس.اس. نسخه ۲۵ و اسمارت پی.ال.اس. نسخه ۳ و از مدل سازی معادلات ساختاری بهره گرفته ‎شد. روایی محتوایی پرسش نامه با استفاده از نظر خبرگان و روایی همگرا و افتراقی از طریق تحلیل عاملی تایید شدند. همچنین، پایایی ابزارها با استفاده از آلفای کرونباخ بررسی شد که برای تمامی متغیرها بالاتر از ۰/۷۰ گزارش شد. برای قابلیت اتکای مدل ساختاری از ضریب تعیین و پیش بینی کیفیت استفاده شد. نتایج نشان دادند که جهت گیری کارآفرینانه ۶۸/۱% از واریانس شایستگی های کارآفرینی را توضیح داد. در مجموع، جهت گیری کارآفرینانه، شایستگی های کارآفرینی و پویایی محیطی ۹۴/۶% از واریانس عملکرد کسب وکار را توضیح دادند. مقادیر پیش بینی کیفیت برای شایستگی های کارآفرینی (۰/۴۲) و عملکرد کسب وکار (۰/۷۱۰) نشان دهنده قدرت پیش بینی قوی مدل هستند. شاخص برازش کلی مدل نیز ۰/۷۲۳ محاسبه شد که نشان دهنده کیفیت پیش بینی قوی مدل است. یافته ها: یافته های تحلیل فرضیه ها نشان دادند که: ۱) اثر مستقیم جهت گیری کارآفرینانه بر عملکرد کسب وکار مثبت و معنادار است (β = ۰.۲۷۲، p < ۰.۰۰۱)، که همسو با مطالعات پیشین تاکید می کند که سازمان های با جهت گیری کارآفرینانه بالاتر عملکرد بهتری دارند؛ ۲) اثر مستقیم جهت گیری کارآفرینانه بر شایستگی های کارآفرینی قوی و معنادار بود (β = ۰.۸۲۵،  p< ۰.۰۰۱)، و نشان دهنده این است که جهت گیری کارآفرینانه زمینه ساز توسعه شایستگی های کارآفرینانه در گلخانه داران است؛ ۳) اثر مستقیم شایستگی های کارآفرینی بر عملکرد کسب وکار نیز مثبت و معنادار بود (β = ۰.۲۶۵، p < ۰.۰۰۱)، که اهمیت شایستگی های کارآفرینی در بهبود عملکرد را برجسته می کند؛ ۴) تحلیل نقش میانجی شایستگی های کارآفرینی نشان داد که این متغیر نقش میانجی جزئی را در رابطه بین جهت گیری کارآفرینانه و عملکرد ایفا می کند (β غیرمستقیم = ۰.۲۱۹، p < ۰.۰۰۱). همچنین، حدود ۶/۴۴ درصد از اثر کل جهت گیری کارآفرینانه بر عملکرد از طریق شایستگی های کارآفرینی انتقال می یابد. ۵) تحلیل نقش تعدیل گر پویایی محیطی نشان داد که پویایی محیطی رابطه بین جهت گیری کارآفرینانه و عملکرد کسب وکار را تعدیل کرد (β تعدیل = ۰.۰۹۴، p < ۰.۰۰۱)، به این معنی که در محیط های پویا، اثر جهت گیری کارآفرینانه بر عملکرد تقویت می شود. نتیجه گیری: این مطالعه، در پاسخ به نیاز پژوهش های پیشین و در خلا مطالعات کاربردی در بخش کشاورزی ایران، شواهد تجربی جدیدی ارائه می دهد. نتایج نشان می‎دهند که جهت گیری کارآفرینانه به‎طور مستقیم و غیرمستقیم (از طریق شایستگی های کارآفرینی) عملکرد گلخانه داران را ارتقا می دهد. شایستگی های کارآفرینی یک عامل کلیدی در تبدیل جهت گیری کارآفرینانه به مزیت های عملکردی هستند. پویایی محیطی به عنوان یک متغیر اقتضایی، شدت این اثرات را تقویت می کند. از منظر عملیاتی، گلخانه داران و سیاست گذاران می توانند با تقویت جهت گیری کارآفرینانه از طریق توسعه نوآوری، پیش نگری و ریسک پذیری، پرورش شایستگی های کارآفرینی از طریق آموزش و توانمندسازی، و اتخاذ استراتژی های انعطاف پذیر متناسب با پویایی محیطی، عملکرد کسب وکارهای خود را بهبود بخشند. در سطح نظری، این پژوهش با درک بهتر مکانیزم های اثرگذاری جهت گیری کارآفرینانه بر عملکرد در زمینه های کشاورزی و در اقتصادهای نوظهور، به غنای ادبیات علمی کمک می کند.

Keywords:

Entrepreneurial orientation , entrepreneurial competencies , environmental dynamics , business performance , greenhouse operators , جهت گیری کارآفرینانه , شایستگی های کارآفرینی , پویایی محیطی , عملکرد کسب وکار , گلخانه داران