تحلیل مروری تحلیلی بر نقش طرحواره های شناختی در ایجاد احساس بی کفایتی و تاثیر آن بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان: یک تحلیل مفهومی-نظری با چشم انداز آینده

عملکرد تحصیلی، محصول تعامل پیچیده ای از عوامل شناختی، عاطفی و محیطی است. در حالی که به طور سنتی تمرکز بر هوش و تلاش بوده است، شواهد روزافزون نشان می دهد که باورهای بنیادین و عمیق فرد در مورد خود، جهان و آینده—که در قالب طرحواره های شناختی اولیه ناسازگار تبلور می یابند—نقشی حیاتی در شکل دهی به مسیر تحصیلی ایفا می کنند. مقاله حاضر، یک مطالعه توصیفی-مروری با رویکردی تحلیلی-مفهومی است که به کالبدشکافی عمیق نقش طرحواره های شناختی، به ویژه طرحواره های “نقص/شرم” و “شکست”، در ایجاد و تداوم احساس بی کفایتی و تاثیر مخرب آن بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان می پردازد. هدف اصلی این مقاله، توصیف، طبقه بندی و تحلیل انتقادی پژوهش های نوین (۲۰۱۹-۲۰۲۴) در این حوزه است تا یک چارچوب نظری منسجم برای درک مکانیسم های روان شناختی زیربنایی مشکلات تحصیلی (مانند اهمال کاری، اضطراب امتحان و فرسودگی تحصیلی) ارائه دهد. با مرور نظام مند ادبیات در پایگاه های داده معتبر، این مقاله به تبیین مبانی نظری تئوری طرحواره، شناسایی طرحواره های کلیدی مرتبط با عملکرد تحصیلی و تحلیل سبک های مقابله ای ناسازگار (تسلیم، اجتناب، جبران افراطی) که این طرحواره ها را تداوم می بخشند، می پردازد. تحلیل فراوانی پژوهش های اخیر نشان می دهد که طرحواره های حوزه “بریدگی و طرد” (مانند نقص/شرم) و “خودگردانی و عملکرد مختل” (مانند شکست) بیشترین ارتباط را با مشکلات تحصیلی نشان داده اند. این مقاله استدلال می کند که احساس بی کفایتی صرفا یک هیجان گذرا نیست، بلکه یک تجربه عمیقا ریشه دار و طرحواره محور است که لنزی شناختی ایجاد می کند که از طریق آن، فرد تمام تجارب تحصیلی خود را به صورت منفی تفسیر می کند. در نهایت، ضمن بحث در مورد چالش های موجود (مانند شکاف بین پژوهش های همبستگی و مداخله ای)، محدودیت ها (مانند تکیه بر ابزارهای خودگزارشی) و ارائه یک نقشه راه برای آینده، پیشنهادهای کاربردی چندوجهی برای نظام آموزشی (جهت ایجاد محیط های آموزشی حساس به طرحواره)، پژوهشگران (برای تمرکز بر مطالعات طولی و مکانیسم محور) و روان درمانگران (برای به کارگیری تکنیک های طرحواره درمانی در جمعیت دانش آموزی) ارائه می شود تا به درک و مداخله موثرتر برای یکی از فراگیرترین مشکلات سلامت روان در محیط های آموزشی کمک کند.

Keywords:

طرحواره های شناختی ناسازگار , احساس بی کفایتی , عملکرد تحصیلی , طرحواره درمانی , نقص/شرم , شکست