معبدآب معبدآناهیتا، پیدایش فضای معماری درروند تکامل مفهوم آب

در میان آثار کاوش شده در جبهه شمالی شهر ساسانی بیشاپور در استان فارس بنایی عظیم حج اری شده در دل زمین با ناگفته هایش به آرامی خفته است. از دالان غربی سالن تشریفات شاپور به سمتشمال که می رویم دیواری نیمه مخروبه ازسنگ های مستطیل شکل عظیم به همراه دو قطعه سنگ دو تکه برآمده بر روی این دیوار مخروبه به چشم می آید، قطعات بزرگ حجاری شده از سنگ که گویی زمانی مجسمه هایی فاخر بوده اند...جلوترازاین دیوار راهرویی است که قسمت بیشتری از پوشش طاقی سقف اش ریخته، ما را با خود به داخل فضایی سرداب مانند می برد...چیزی که پس از پایین رفتن از راهروی دهلیز مانند وورود به فضای اصلی توجه را با خود می برد حسی است که درفضا جاری است. اینجا فضایی کعبه مانند است، مکعبی روباز با طول، عرض و ارتفاع 14 متر-اگرچه امروز دیوارها ریخته و ازارتفاع اصلی بنا به خصوص در 3 جبهه کاسته شده است-. مکعبی منفی حفرشده در دل زمین که شباهتش به کعبه ما را به فکر فرو می برد. اینجا نخستین معبد ساخته شده توسط ساسانیانبرای پرستش الهه آب اناهیتااست، اگر چه این سخن که اکنون می رود حاصل بحث ها، فعالیت ها و کاوش های شبانه روزی است که در این سایت باستانی صورت گرفته است. 100 یا 150سال پیش ازاین آن هنگام که سیاحان غربی ایران را می پیمودند اینجا تلی خاک بود از آثاری ناش ناخته معروف به خانه شیطان و در میان محلی ها خانه گو....فلاندن در بازدیدش از خرابه هایشاپور چنین می آورد: «در موقع ی که از تنگه تنگ که خیمه گاهمان بود گذشتیم آثاری بسیار در زمین مقابل بیافتیم که تماماً محل و جای بناهایی که اکنون ناپدید ش ده معین می داشتند...در بین این مخروبه هایکی بر سایرین برتری دارد، از دور تنها دیواری با نقش و نگار و طراحی دیده می شود ،کلیه پایه اش درخاک پنهان گردیده، چهار دیواری که از این بنا مانده پی و پاچینشان از سنگ های آهکیسفید است، ارتفاع بنا ها نامعلوم و نمی توان معین داشت ... » فلاندن، 1356 : 357 (. آشنایی ما با این سایت و بنای تاریخی مربوط به دو جلد کتابی است که گروه باستان شناس فرانسوی فعال از 1319 - 1314 (در مورد بیشاپور انتشار دادند. در نقشه ای که از بیشاپور در کتاب ارائه شده است در قسمت شمالی کاخ تشریفات، بنایی مربع شکل را ترسیم می کند و با اشتباهی فاحش با نام آتشگاه Fire templeمعرفی می کند. اما آ نچه ما امروز از بیشاپور و به خصوص معبد اناهیتا می دانیم نتیجه تلاش بی وقفه گروه باستان شناس ایرانی از س ال 1347 تا 1357 به سرپرستی دکترعلی اکبر سرفراز است.تلاشی که پرده از راز این بنا برداشت و وقتی بدانیم که در دوره ساسانی هیچ معبدی برای پرستش آتش بنا نشده است اهمیت این بنا بیش تر برایمان آشکار می شود. در ادامه تلاش می شود تاتصویری دقیق و تقریباً واقعی از ویژگی های کالبدی و فیزیکی بنا ارائه گردد