شناخت جایگاه یک منطقه در دورانهای گذشته جز با مطالعه جغرافیای آن منطقه در بستر تاریخی امکان پذیر نیست .با توجه به اهمیت
جغرافیای تاریخی منطقه جنوب و جنوب غربی ایران، متأسفانه تاکنون به
جغرافیای تاریخی کهگیلویه و بویراحمد از منظر باستانشناسی پرداخته نشده است. در مقاله حاضر
جغرافیای تاریخی کهگیلویه و بویراحمد در سه دوره زمانی سدههای اولیه اسلامی، دوران اتابکان و تیموریان، و دوران صفویه تا پایان پهلوی مورد بررسی قرار میگیرند. تغییرات جغرافیایی و شناخت شهرهای مختلف این منطقه طی سدههای اسلامی و علل پیدایش و زوال آنها از مهمترین اهداف این پژوهش است.
کهگیلویه و بویراحمد کنونی بازماندهای از ولایت کهگیلویه در متون تاریخی را در بر میگیرد و سراسر منطقهای که ازسال 1312 خورشیدی در فرمانداری کل
کهگیلویه و بویراحمد و از سال 1311 خورشیدی استان کهگیلویه و بویراحمدنامگذاری شد در تمامی متون تاریخی و جغرافیایی دوره اسلامی با عناوینی چونزمجیلویه جبلجیلویه کوهگیلویه شناخته شده است. جایگاه این منطقه در دوره اسلامی به لحاظ شکلگیری شهرهایی همچون زیز، جومه،گنبدملغان و دهدشت که هر کدام در طی دوران خاصی از اهمیت، اعتبار و رونق برخوردار بوده اند به لحاظ شمار اندک پژوهشها و تحقیقات تاریخی و باستانشناسی کمتر شناخته شده است. از علل پیدایش شهرهای این منطقه میتوان به قرارگیری بر سر راه کاروانهای تجاری و زیست بوم غنی، و از علل متروک شدن آنها میتوان به عواملی همچون حملات اسماعیلیه و زلزلههای شدید اواخر سده پنجم ه . ق دوره سلجوقیان حملات افغان ها و لرهای چهاربنیچه در پایان حکومت صفویه و دوره زندیه اشاره کرد. این منطقه براساس متون تاریخی و جغرافیایی دوران اسلامی، پل ارتباطی خوزستان با فارس و خوزستان با اصفهان بوده است و پژوهشهای باستان شناختی نیز بر این امر صحه میگذارند.