مطالعهی تطبیقی فرم و تزئینات در پایه شمعدانهای فلزی دوره تیموری خراسان و صفوی

آثار فلزی موجود در هر دوره مقتضیات جامعه خویش (اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، مذهبی )، میراث داری، خلاقیت و نوآوری هنرمندان را یادآوری می نماید. از دیرباز استفاده از تزئینات در هنر ایرانیان جایگاه ویژه ای داشته است و هنرمندان معتقد بودند بدلیل نفوذ روح بد نبایستی هیچ بخشی از اثر بدون تزئین رها گردد. به همین منظور فلزکاران تزئین و کارکرد اشیا را در امتداد طولی هم به کارگرفتند تا نیازهای وجودی انسان را به لحاظ مادی و معنوی تامین کنند. در همین راستا هدف در این مقاله بررسی فرم و نقوش 10 نمونه تصویر از پایه شعمدان های فلزی دوره ی تیموری خراسان و صفوی موجود در مجموعه های شخصی، موزه های خارجی و داخلی چون آرمیتاژ، سن پترزبورگ، متروپولیتن، موزه ی آستان قدس رضوی می باشد. که علاوه بر کاربرد، جنبه ی تزئینی هم داشتند. گردآوری اطلاعات در این مقاله کتابخانه ای و به روش تاریخی-تحلیلی انجام گرفته است. به لحاظ ظاهری تاثیر بارز مناره در پایه شعمدان های تیموری که از فرم مخروطی ناقص به پایه شعمدان های ستونی صفوی تغییر فرم می یابد را می توان دید. پایه شعمدان های دو دوره غالبا با تکنیک ریخته گری، از جنس برنج و عمده ترین نقوش بکار رفته گیاهی بوده که با گردش های اسلیمی سطح پایه ها را مزین ساخته اند. نقوش گیاهی سطح پایه شعمدان های دوره صفوی پرکار، ظریف و ماهرانه تر از پایه شعمدان های دوره تیموری است. رواج تزئینات کتیبه نویسی به خط نستعلیق، در دوره ی صفوی را به عین می توان دید، در حالی که تزئینات کتیبه ای دوره تیموری به خط نسخ است. مضامین این کتیبه ها در هر دوره عرفانی یا دعایی و مرتبط با کارکرد پایه شعمدان هاست و با تکنیک های چون مرصع کاری، قلمزنی، سیاه کاری و... تزئین شده اند نکته حائز اهمیت به لحاظ مذهبی در این دو دوره بخصوص صفوی، کتیبه های قرآنی یا اسامی دوازده امام دیده نمی شود شاید هدیه مومنان به مقابر مذهبی بوده باشد.