هم معنایی در تفسیر التبیان شیخ طوسی

مبحث «هم معنایی» یا «ترادف» یکی از مباحث علم مفردات است که از گذشته تا کنون بر سر وجود یا عدم وجود آن در زبان عربی وبخصوص قرآن اختلاف نظرهایی میان اهل لغت ومفسران وجود داشته است. بعضی ترادف در قرآن را پذیرفته وبرخی دیگر آن را انکار می کنند و معتقدند هر لفظی در جایگاه خود معانی را در بر می گیرد که لغتی دیگر شایستگی جانشینی آن را ندارد. «شیخ طوسی» صاحب تفسیر گرانسنگ «التبیان» از جمله مفسرانی است که در اثر خود که صبغه کلامی و اجتهادی برآن حاکم است، همچون یک لغت شناس متبحر به معانی الفاظ و تفاوت آنها اهتمام ورزیده و الفاظ مترادف را به عنوان ابزاری برای بیان وتوضیح واژه های قرآن بکار برده است. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی –تحلیلی ابتدا عقیده شیخ طوسی در مورد مسأله ترادف را بیان کند، سپس به بررسی نظرات شیخ در مورد تفاوت الفاظ مترادف ومقایسه با نظر دیکر لغویان مانند ابوهلال عسکری وراغب اصفهانی بپردازد.همچنین دیدگاه این مفسرلغت شناس راجع به دلایل ایجاد ترادف در زبان را بررسی کند. از جمله نتایج این مقاله عدم پذیرش ترادف تام از جانب شیخ طوسی، واستفاده از عباراتی مانند: «فی معنی واحد»، «نظیر» و «قریب المعنی یا متقارب» به جای ترادف، همچنین اتفاق نظر شیخ با نظر لغویان در تفاوت بسیاری از الفاظ مترادف وتفاوت آن در بعضی دیگرونیز توجه شیخ طوسی به دلایل ایجاد ترادف است.

Keywords:

قرآن , ترادف , فروق اللغه , شیخ طوسی , تفسیرالتبیان