بررسی تطبیقی مسأله رابطه وجودی دو سویه خدا و جهان از دیدگاه هارتشورن و ملاصدرا

هارتشون در تبیین رابطه فعال و دو سویه خدا با جهان از ایده تعالی و تنزه خداوند دست میکشد و با ایجاد تحولاتی در باب اوصاف الهی از جمله علم مطلق میکوشد تا مبانی الهیاتی جدیدی را برای ارتباطخداوند با جهان فراهم آورد. ملاصدرا نیز تفسیر خاصی از رابطه دو سویه خدا و جهان به دست میدهد؛ تفسیری که در آن تعالی خدا به همراه حضور وجودی در جهان حفظ شده است و حلول از هر دو سوی)= حلول خدا در جهان و حلول جهان در خدا( انکار میشود. پرسش پایه این جستار آن است که رابطه وجودی خدا و جهان از دیدگاه هارتشورن و ملاصدرا چگونه است. دستاوردهای این جستار عبارتند از:برخلاف دیدگاه هارتشورن، در فلسفه صدرایی قطب انتزاعی خدا انکار میگردد و خدا یکسره خارجیت و واجب و قائم به ذات معرفی میشود. همچنین، در الهیات هارتشورن، قطب عینی خدا در پویش و خدا متأثر از مخلوقات است، اما در فلسفه ملاصدرا این پویش انکار میشود و حرکت منحصر در طبیعت و وجود انسان میشود و نه خدا که مفارقات تجدد پذیر، یعنی نفوس، متأثر از دعای بندگان هستند. افزون برآن، در فلسفه ملاصدرا برخلاف الهیات هارتشورن، هیچگونه از حلول برای خدا متصور نیست.

Keywords:

الهیات پویشی , تعالی و حلول , صفات خداوند , ملاصدرا , چارلز هارتشورن