بررسی الگوی مطلوب تکافل در فقه شیعه

امروزه تکافل به عنوان یکی از الگوهای پرکاربرد در پوشش ریسک و بیمه، مورد توجه اندیشمندان حوزه مالیه اسلامی و نیز فعالان بازارهای مالی- به خصوص بازار محصولات بیمه ای- در کشورهای مختلف جهان است. صنعت تکافل از یک سو به جهت تطابق با فقه عامه (اهل سنت) و از سوی دیگر به عنوان جزیی از نظام مالی رو به رشد اسلامی، با سرعت بالایی در حال رشد و گسترش است؛ تا جایی که علاوه بر کشورهای اسلامی (اهل سنت نشین) کشورهای دیگری از جمله کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز شاهد تاسیس شرکت های متعدد عرضه کننده محصولات تکافل هستند. به همین سبب بررسی نظری و کاربردی این الگو در سالهای اخیر اهمیت زیادی یافته و موضوع آن در کمتر محافل علمی در حوزه اقتصاد و مدیریت مالی اسلامی مغفول مانده است. از مهمترین ویژگی های الگوی تکافل، تطابق آن با هر دو دیدگاه فقهی امامیه (شیعی) و عامه (سنی) است. این روش پوشش ریسک و بیمه در ادبیات فقهی اهل سنت مبتنی بر عقود شرعی انجام می شود. مهمترین عقود پایه مورد استفاده در تولید محصولات تکافل عبارتند از مضاربه، وکالت، وقف و ترکیب هایی از این عقود. متناسب با تغییر عقود پایه و ترکیب های آنها، احکام مربوط به این الگو تغییر می کند. به عنوان مثال جایز با لازم بودن این قرارداد- بر مبنای پذیرش انشاء آن تحت عناوین عقود متعارف- به جایز یا لازم بودن عقد پایه وابسته است. بدین لحاظ الگوهای تکافل مبتنی بر عقود مضاربه و وکالت در برخی از تحلیل ها جایز دانسته می شود، در حالیکه مبتنی بر وقف، تکافل لازم خواهد بود. همچنین نحوه تامین هزینه ها و تضمین یا عدم تضمین سود شرکت تکافل (مجری الگوی تکافل) نیز متناسب با نوع قرارداد متغیر است. به عنوان مثال در مدلهای تکافل مبتنی بر مضاربه، شرکت مجری مالک بخشی از سود حاصل از سرمایه گذاری می گردد؛ در مدل وکالت حق الوکاله دریافت می کند و در الگوهای ترکیبی نیز عایدی مجری ترکیبی از روش های متفاوت است. یک ملاحظه علمی- اجرایی پیش از ورود به ادامه مباحث، تاکید بر این نکته است که در نوشتار حاضر الگوی تکافل به عنوان الگویی که در برخی کشورهای جهان معرفی و به منظور پوشش ریسک و بیمه مورد استفاده قرار گرفته است مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و اقتضاءات اجرایی این الگو در ایران با توجه به ساختار بازارهای بیمه و فضای حقوقی و فنی خاص این صنعت، نیازمند مطالعات و بررسی های جداگانه و مفصلی است که از توان و طاقت مطالعه حاضر خارج است. بدین جهت در این فصل و فصول آتی تلاش می شود خوانندگان با تجربه این الگو در سایر کشورها و ملاحظات خاص آن آشنا شوند و امکان یا عدم امکان اجرای آن در ایران و اقتضاءات آن به مطالعات دیگر موکول می گردد.

بررسی الگوی مطلوب تکافل در فقه شیعه Keywords:

تکافل , وکالت , عقد , هبه معوضه ,