تحلیل و بررسی کتاب شرح شطحیات شیخ روزبهان بقلی

لغت شطح در اصل سریانی و به معنی توسعه یافتن است و در زبان عربی که وارد شده به معنی حرکت نیز آمده است ودر اصطلاح صوفیان ، عبارت از کلمات و سخنانی است که در حالت سکر و بیخودی و غلبات شور و وجد و جذبه بر زبان جاری می شده است؛و از آنجا که عرفان فراتر از عقل است و تجربه عرفانی غیر قابل توصیف ؛ اگر چنین تجربه ای در قالب کلام بیان شود؛ علاوه بر آنکه دربردارنده مفاهیم عمیق عرفانی خواهد بود؛ از دیدگاه هنری نیز در خور توجه و تامل می گردد زیرا بیان پارادوکسی، تخیل، عاطفه و آهنگ کلام سبب می شود تا آن را شعرمنثور بنامند؛ پس بناچار این سخنان به زبان رمز بازگو می شود و ویژگی اساسی زبان رمزی، تاویل پذیری آن است . همین امر سبب شده تا گروهی از طرفداران آن از جمله شیخ روزبهان بقلی به تاویل شطحیات بپردازند، وی هرچند خود معروف به شیخ شطاح است ؛ اما این لقب را بخاطر نوشتن یکی از آثارش به نام کشف الاسرار گرفته که به زبان عربی آن را نگاشته وپس از چندی، خود آن را به فارسی ترجمه کرده و نام آن را شرح شطحیات گذاشته است. این کتاب در واقع بیان وتاویل های روزبهان بر شطحیات حدود چهل تن از صوفیان ؛ بخصوص حلاج می باشد؛ از این رو برخی از پژوهشگران،آن را عمده ترین سند برای شناسایی احوال و حقایق زندگی حلاج شمرده اند. در این کتاب، شیخ علاوه بر تاویل سخنان شطح آمیز صوفیان به توجیه و تاویل کارهای عجیب و غیر متعارف آنان به عنوان فعل شطح نیزمی پردازد و همان گونه که خود بیان می کند، قصد دارد که با استناد به آیات و احادیث به تعبیر و تاویل این شطحیات با شرحی لطیف عجیب بپردازد تا آن عارفان اهل سکر را از طعن دشمنان جاهل برهاند. ما در این مقاله ضمن معرفی اجمالی شیخ، به تحلیل و بررسی کتاب شرح شطحیات ایشان می پردازیم.

Keywords:

روزبهان بقلی , حلاج , شطحیات , اهل سکر , تاویل