اقبال لاهوری و شیطان

از جمله موضوعهای قابل تامل در آثار و اشعار عرفانی که حتی رگ و ریشههای آن به ادبیات معاصر نیز راه یافته، نوع نگاه شاعران و عارفان ایرانی است به ابلیس ) شیطان ( و امتناع وی از دستور خداوند و نیز کارکرد او در جهان هستی. برخی او راهمان گونه توصیف کردهاند که قرآن، و برخی دیگر بر خلاف دیدگاه قرآن که وی را رانده شده از درگاه الهی و لعین و دشمن خدا میداند، شیطان را عارف بالله و عاشق خدا دانستهاند! مسیله این مقاله، بررسی موضوع ابلیس یا همان شیطان درادبیات کلاسیک فارسی است - صرف نظر از این که این دو واژه، دو مفهوم جداگانه را القا کنند، یا در عین حال که دو واژهمتفاوت هستند ، دارای یک مفهوم مشترک باشند - و هدف آن، تحلیل دیدگاههای متفاوت عرفا و شعرا بدین مخلوق است و آنگاه سنجش آن با اشعار و دید اقبال لاهوری است. یافته مقاله اینکه اقبال، ضمن پرداختن به موضوعی کهن، نگاه ونظریهای خاص در این زمینه مطرح کرده و در واقع مطلبی جدید به گنجینه ثمرههای فکری ادب و عرفان کلاسیک ایران افزوده، که شایسته توجه وافر است.روش نیز بر اساس استفاده از کتب معتبر و بهرهمندی از مجلهها و مقالههای علمی – پژوهشی است و نتیجه مقاله در بهره گیری صحیح و متفاوت و ژرفایی دیدگاه اقبال لاهوری نسبت به شعرای کلاسیک ، خود را نشان داده است.

Keywords:

شیطان , شعر فارسی , عرفان اسلامی , شبه قاره هند