کاربرد تحلیل های بلورشناسی در مطالعات فنی آثار تاریخی گچی (مطالعه ی موردی گچبری کوه خواجه ی سیستان، ملات گچ شادیاخ نیشابور و ملات گچ قلعه الموت قزوین)

پژوهش و شناخت آثار تاریخی گچی در ایران دو مشکل فنی و واژه شناسی دارد. مشکل فنی، موضوع این مقاله، عموما ناشی ازشناخت ناقص خصوصیات بلور گچ همچون تغییرات حلالیت یا شکل بلوری در اثر حضور مواد افزودنی یا تغییرات محیطی است. دراین مقاله 3 نمونه ی تاریخی جمع آوری شده از کوه خواجه ی سیستان، قلعه الموت قزوین و شادیاخ نیشابور، و 3 نمونه ی مدل سازیشده ی جدید با توجه به ریزساختار بلوری آنها بررسی می شوند. آزمایش XRD حضور فاز غالب انیدریت ((CaSO(4) را برای هر دو لایه ی گچبری کوه خواجه نشان می دهد؛ درحالی که ملات مربوط به شادیاخ دارای فاز غالب ژیپس (CaSO(4). 2H(2)O) است. پس از تشخیص عدم حضور ماده ی افزودنی آلی در نمونه های تاریخی با روش سوختن تر، از هر نمونه تصاویرSEM تهیه شد. این تصاویر در تشخیص کیفی شکل بلورهای گچ، کنارهمنشینی آنها در ریزساختار نمونه های مختلف و سنجش فشردگی ریزساختار بلوری آنها به کمک نرم افزار پردازش تصویر به صورت کمی، کمک می کنند. در تصاویر SEM تهیه شده از دو لایه ی گچبری کوه خواجه، بلورهای منوکلنیک ژیپس دیده نمی شوند و ملات های گچ شادیاخ و قلعه الموت نیز فقط ریزساختاری فشرده را نشان می دهند؛ درحالی که در نمونه های مدل سازی شده، بلورهای گچ به وضوح قابل شناسایی هستند. نتیجه ی این مشاهدات بیان می کند که هرچند استفاده از تصاویر SEM و تحلیل بصری یا پردازش تصویری آنها، نتایج ارزشمندی در بررسی و شناسایی ریزساختار مواد تاریخی گچی دارند، اما نتایج آنها باید در کنار آزمایش XRD و پس از تشخیص حضور یا عدم حضور مادهی افزودنی آلی، تفسیر و بررسی شوند.

Keywords:

مواد تاریخی بر پایه ی گچ , بلورشناسی , فن شناسی , آسیب شناسی , XRD , SEM