خواجه نصیرالدین طوسی و مجمل نظریات ادبی او در معیارالاشعار و اساس الاقتباس

خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان یکی از بزرگترین دانشمندان جامع الاطراف که در علوم مختلف صاحب نظر بوده است،عرصهی ادبیات را نیز از نظر دور نداشته و با تالیف معیارالاشعار و پرداختن به موضوع شعر در مقالهی نهم کتاب اساس الاقتباس سعی داشته تا در عرصهی ادبیات نیز نظریات علمی از خود بر جای گذارد. برآیند بررسی دو اثر نشان میدهد که خواجه شعر را در کلام منطقیون کلام مخیل میداند و در کلام متاخران، شعر کلام موزون و مقفاست. در نگاه خواجه وزن همواره در شعر وجود نداشته، اما عنصر خیال همیشه معتبر بوده است. او به دلیل اختلاف اوزان و قوافی را در زبان ها پرداخته و تصریح دارد که اختلاف در ماهیت حروف عامل اختلاف وزن و قافیه است، سپس به تبیین تفاوت تصدیق و تخیل پرداخته و عنوان میکند که مبنای قبول تصدیق، مطابقت آن با واقعیت است در حالی که مبنای پذیرش تخیل، التذاذ و تعجب نفس میباشد. در نگاه خواجهی طوسی رفتارهای محاکاتی بر سه گونه ی طبعی (تقلید انسانها از یکدیگر) و صناعتی (سرودن شعر) تقسیم میشوند و تحقق آن را در لحن ، وزن و کلام مخیل میداند. در نظر ایشان، هدف از سرودن شعر تخیل بوده به منظور ایجاد ترغیب یا امتناع و یا ایجاد نوعی احساس رضا، سخط و یا نوعی لذت و رساندن کلام از مرتبه ای نازل با مرتبهای عالی. همچنین از خواجه ابیاتی برجای مانده که علی رغم تعداد اندک آن نشان از مهارت بالا،توانایی و احاطه ادبی ایشان دارد.

Keywords:

طوسی , ادبیات , شعر , عروض , تخیل