کارکرد خاصه در منطق دوبخشی: نقدی بر فهم طوسی از متن ابن سینا

ابن سینا در اشارات بهترین خاصه را آن می داند که دربر گیرنده همه افراد موضوع باشد، نفسی باشد، نه نسبی، و لازم باشد، نه مفارق، وی سودبخش ترین خاصه را برای تعریف آن می داند که افزون بر سه مورد مذکور تعلقش به موضوع، بدیهی باشد. از نظر خواجه طوسی خاصه را با دو نگاه می توان دید؛ یکی به خودی خود، دیگر از آن روی که در تعریف جای می گیرد. بهترین خاصه با نگاه نخست، دارای سه ویژگی نخست، و با نگاه دوم، دارای هر چهار ویژگی است. به نظر می رسد طوسی، سخن بوعلی را متناسب با جدل تفسیر کرده، در حالی که در ساختار منطق دوبخشی و با روش تحلیل سیستمی، تفسیر بهتری می توان پیش نهاد؛ خاصه، یکی از کلی های پنج گانه است که جملگی کارکرد زمینه سازی دارند و چنین اموری در منطق دوبخشی یا زمینه ساز تعریف اند یا زمینه ساز استدلال؛ بنابراین خاصه در منطق دوبخشی در صورتی که زمینه ساز تعریف است؛ باید چهار ویژگی یاد شده و در صورتی که زمینه ساز استدلال است؛ باید سه ویژگی یاد شده را داشته باشد. بدین سان، یکی از پیامدهای منطق نگاری دوبخشی و یکی از جنبه های استقلال منطق سینوی از منطق مشایی تبین می شود.

Keywords:

خاصه , عرض خاص , کلی های پنج گانه , کلیات خمس , منطق دوبخشی , ابن سینا