کنش ها و منش ها در «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون»

جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف نظامی گنجوی، شاعر قرن ششم و اوایل قرن هفتم، متولد اران (واقع درگنجه) از شاعران نوآور زبان فارسی است که به موجب فراهم بودن زمینه های تحصیلی و فراغت خاطر از باب گذران زندگی و اشتیاق به مطالعه و یادگیری با علوم و فنون مختلف از جمله فلسفه، کلام، نجوم، قران و حدیث آشنا شد به طوری که بعدها می بینیم انعکاس این دانش ها در اشعارش گاه بر دشواری آنها افزوده است. خسرو و شیرین _576ه ق) دومین منظومه ی او است که به سفارش ابوطالب طغرل بن ارسلان پادشاه سلجوقی و قزل ارسلان به نظم در امده است و ظاهرا برخلاف سنت منظومه ی پیشین (مخزن الاسرار) - که موضوع آن حکمت و عرفان بود - به عشق زمینی و هوس دست یازیده که حرف و حدیث اهل عصر را در پی داشت. بزرگان روزگار ما بر این اثر نقدها نگاشته اند. دکتر زرین کوب ان را از شاهکارهای نظامی و سعید سیرجانی «موفق ترین» اثر نظامی می دانند. آثار متعددی که به تقلید از این اثر سروده شده موید اهمیت و مقبولیتی است که خسرو و شیرین پس از سرایش در بین شاعران بعد از خود یافته است.