بررسی و تبیین کیفیت محتوای روایی – عقلانی تفسیر المیزان با رویکرد تاکیدی بر حقانیت فهم فلسفی علامه طباطبایی

قرآن به منزله اصیل ترین منبع معارف ناب اسلامی و حقایق قدسی بر مبنای تحقیق محققین اسلامی و اعتراف مستشرقین غربی تنها کتابی است که بیشترین تالیف و تحقیق پیرامون آن نگاشته شده است. بر این اساس کتب تفسیری عظیم ترین و با ارزش ترین بخش این مجموعه نفیس دینی اسلامی به شمار می رود. در این میان تفسیرگران سنگ المیزان، برجسته ترین و جامع ترین تالیف تفسیری جهان تشیع در عصر حاضر است که از نظر سبک نگارش نیز در میان شیعه و سنی تفسیری برتر به شمار می آید. در این راستا در بیان دو شاخصه کلیدی و در واقع دو بال پرواز که المیزان را از سایر تفاسیر متمایز و ممتاز ساخته است؛ نخست آنکه روش تفسیری قرآن به قرآن در ترجمه و تفسیر آیات به خوبی مشهود است که در نوع خود از ابتکارات علامه بوده و طی چند سده اخیر تاریخ اسلام بی سابقه بوده است. از جمله می توان تفسیر ده جلدی حقایق التاویل سیدشریف رضی را نام برد. اما پس از مرحوم رضی و در حدود چهارده قرن، مفسری را در میان اهل سنت و شیعه سراغ نداریم که به راستی تفسیر قرآن به قرآن داشته باشد. تنها علامه طباطبایی این روش را که مخصوص مقام مقدس اهل بیت (ع) است احیا نمود. علامه کوشید ایات کلیدی و ریشه های قرآن را شناسایی و آیات دیگر را به کمک آنها بگشاید. و اما ویژگی درخشان دیگر که بالاخص محل بحث ماست، آن که استاد از روش و رویکرد فلسفی خویش در این مسیر بهره و استمداد جسته اما با تاکید بر این مهم که ایشان به معنای واقعی کلمه تفسیر داشته اند نه تطبیق. از این وادی باید گفت که در هیچ جایی از المیزان نیست که علامه قرآن را براساس باور و عقاید صرف فلسفی تفسیر و توجیه کرده باشد به این معنا که آن قضایا و مبانی فلسفی او را وادار کرده باشد آیه ای را بر مبنای مورد نظر حمل کند. در واقع تفسیر فلسفی ایشان به معنای درست آن یعنی استفاده از فلسفه در فهم آیات. بنابراین تفسیر ایشان هرگز متاثر از مکتب فلسفی وی نبوده اما بی شک استمرار اندیشه فلسفی محور و نهایت دقت عقلی واستناد به استدلال و برهان برخواسته از عقل بدیهی و یقینی در تفسیر آیات از نظر استاد دور نمانده و این چیزی است که تفسیر المیزان را با متد عقلانی و تحلیل اش بیش از پیش منحصر به فرد و ممتاز نموده است. تفسیری که با سبکی جدید، متناسب با نیازهای فکری روز و مطابق با مقتضیات زمان نگارش یافته است.

Keywords:

تفسیر المیزان , گرایش و روش فلسفی , فهم فلسفی , برهان , عقل