سازوکارهای ادب ورزی در نامه نگاری دوره مملوکی با تاکید بر کتاب صبح الاعشى

کتاب صبح الاعشی، نوشته قلقشندی (سده 9 ق / سده 10 م) که اصول نامه نگاری رسمی را در عصر مملوکی شرح می دهد، منبعی غنی برای مطالعات ادب ورزی تاریخی ست. این مقاله با تکیه بر اصول ادب ورزی لیچ و الگوی ادب ورزی بیمن، پرده از شیوه های رعایت ادب - که تابعی از روابط قدرت هستند - در نامه نگاری عصر مملوکی برمی دارد. نتایج نشان می دهد، الگوهای ادب ورزی به کار رفته در این نامه ها با الگوی تحقیر خویش و تعظیم مخاطب هم خوانی دارد که بیمن از آن یاد کرده است. همسویی این نامه ها با اصل شماره 3 و 4 از اصول شش گانه ادب ورزی لیچ مشهود است و براساس آن، فرد تمام توان خود را برای ستودن طرف مقابل و تواضع هنگام ارتباط نشان می دهد. سازوکار حذف ، تعظیم مخاطب و ستودن در این نامه ها مشهود است؛ همچنین، توجه به گفتمان دینی نیز برای حفظ احترام ضروری تلقی می شود و خالی بودن نامه از وجود این عناصر، نشانگر بی احترامی به مخاطب است. درنهایت، تجلی توجه به گفتمان اجتماعی را می توان در موضوع هویت مستقل و هویت وابسته دید.

Keywords:

صبح الاعشى , قلقشندی , ادب ورزی , نامه نگاری , بیمن , لیچ