مدلی برای تحلیل جامعه شناختی عدالت

نوشتار حاضر درصدد ارایه چارچوبی جامعه­شناسانه برای تحلیل موضوع عدالت اجتماعی است. مطالعه عدالت به مثابه فضیلتی فردی و اجتماعی، بیش از هر چیز موضوع بررسی فلاسفه اخلاق و فلاسفه سیاست بوده است. ایشان عدالت را در حیطه عقل عملی دانسته و به عقلی بودن حسن عدل و کلی عدالت حکم داده­اند. در این معنا، عدالت موضوعی نیست که بتوان صدق و کذب را بر آن حمل کرد؛ بلکه عدالت نوعی تجویز است، خواه خطاب به همه مردم باشد و خواه طیف خاصی از مخاطبان را در نظر گیرد. چنانچه قایل باشیم جامعه­شناسی به مثابه یک علم، هست­ها و نه بایدها را موضوع بررسی قرار می­دهد، در این صورت، بررسی علمی یک تجویز چه معنایی خواهد داشت پاسخ این است که اگر تجویزی، فارغ از سرچشمه و ریشه آن، خصلتی بین­الاذهانی یافت و بخشی از یک فرهنگ یا خرده­فرهنگ قرار گرفت؛ در آن صورت، یک وجود اجتماعی به دست آمده که مانند هر امر واقعی منشا اثر بوده و می­توان آن را بررسی علمی کرد. بنابراین، چارچوب یک پژوهش علمی و تجربی درباره عدالت اجتماعی موضوعیت خواهد یافت. با فرض اینکه عدالت اجتماعی بر عادلانه بودن توزیع کالا و خدماتی ناظر است که به جهت کمیاب بودن مورد توجه آحاد جامعه است، تحلیل جامعه شناختی عدالت اجتماعی، منطقا دو گام خواهد داشت: بررسی آنچه که باید به نحوی عادلانه توزیع شود؛ کشف معنا و محتوای بین­الاذهانی عادلانه بودن ؛ در پاسخ به پرسش اول به فهرستی از امور دست می­یابیم؛ پس پرسش دوم نیز به تفکیک امور توزیع­شده قابل طرح خواهد بود. پاسخ به این دو پرسش، فراهم­کننده چارچوبی است که آرای فلاسفه و اندیشمندان اجتماعی اعصار مختلف را می­توان ذیل آن سامان بخشید؛ به­طوری که بتوان تشخیص داد نظر هر صاحب­نظری درباره موضوع توزیع و چگونگی توزیع آن چیست  

Keywords:

عدالت , عدالت اجتماعی , هنجار عدالت , موضوع توزیع , چگونگی توزیع