بررسی موانع شکل گیری ارتش مدرن در نیمه ی نخست حکومت قاجار

ارتش مدرن به عنوان یکی از کلیدی­ترین نهادهای دولت مدرن برای اولین در اروپا شکل گرفته و نقش مهمی در قدرتمندی و جهانگشایی قدرت­های اروپایی داشته است. هجوم دولت­های استعماری روسیه و انگلیس به ایران، مخصوصا شکست­های سنگین از روسیه، حکومتگران و نخبگان حکوت قاجار را متوجه ساختار سنتی و ناکارآمد ارتش قاجار کرد. بر این اساس، در نیمه­ی نخست این حکومت؛ یعنی از ابتدا تا مشروطیت، اندیشه­ی اصلاحات نظامی و تشکیل ارتش مدرن دولت مردان قاجار را به تلاش­ها و اصلاحات مختلفی واداشت و آن­ها در راه رسیدن به این هدف، کوشش­های زیادی انجام دادند؛ اما این تلاش­ها برای تشکیل ارتش مدرن با موانع بسیاری روبرو گردید و در نهایت این هدف بزرگ تحقق پیدا نکرد. لذا سوال اصلی این است که موانع شکل­گیری ارتش مدرن در این دوره تاریخی چه بود پاسخ ما به این سوال چند بعدی است و عوامل کارگزاری و ساختاری متعددی را شامل می­گردد که در اینجا به کمک نظریه ساخت­یابی آنتونی گیدنز به آن پرداخته می­شود. طبق دیدگاه گیدنز، کارگزار و ساختار در کنار هم موجب شکل­گیری پدیده می­شوند و هیچ یک بر دیگری برتری ندارد. نتایج این بررسی نشان می­دهد مخالفت کارگزاران داخلی، کارشکنی کارگزاران خارجی، از یک­سو و ضعف و ناکارآمدی ساختار اقتصادی و ضعف ساختار نظامی از سویی دیگر، مهم­ترین موانع بودند که اصلاحات نظامی و تشکیل ارتش مدرن را در نیمه نخست حکومت قاجار علی­رغم تلاش­های ­دولتمردان اصلاح­طلب ناکام گذاشت.  

Keywords:

قاجار , ارتش مدرن , اصلاحات نظامی , موانع ساختار کارگزار