معین شدگی در زبان فارسی و شکل گیری ساخت کامل و التزامی

معین ­­­­­شدگی ، از جمله رایج ­ترین نمونه­ های دستوری­­ شدگی در بیشتر زبان­ها است. این واژه تخصصی، گونه­ای از فعل­ های واژگانی را در بر می­گیرد که  در برخی کاربردهایشان، نقش فعل معین را بر عهده­ دارند. در زبان فارسی نیز، بیشتر فعل­هایی که امروزه نقش کمکی دارند، پیش از پیدایش فارسی دری، اغلب فعل واژگانی بوده و یکی از کاربرد دوگانه آن­ها به مثابه فعل معین، نتیجه فرایند معین­شدگی ­است. از این رو، در مقاله حاضر برآنیم تا روند تحول سه فعل استیدن ، باشیدن و بودن -که در فارسی امروز به ترتیب در ساخت ماضی نقلی، ماضی التزامی و ماضی بعید به کار می­روند، را مورد بررسی قرار دهیم. بر این مبنا، در پی بررسی پاسخ­گویی به این پرسش هستیم که آیا این گونه فعل­ها، از ابتدای پیدایش و کاربردشان در فارسی باستان، نقش کمکی داشته ­اند و یا اینکه نقش آن­ها به عنوان فعل کمکی در ساختار­های اشاره­شده، پیامد معین­شدگی این افعال­، در دوره­های زبانی پسین است. بر این مبنا، ناگزیر شدیم چگونگی انتقال مفاهیم ماضی نقلی، ماضی التزامی و ماضی بعید از فارسی باستان تا فارسی نو را مورد بررسی قرار می دهیم. بر اساس شواهد موجود در پیوند با کاربرد این گونه افعال و نحوه بیان مفاهیم ماضی نقلی، ماضی التزامی و ماضی بعید، پیش از فارسی دری، این نتیجه به دست آمد که شکل­ گیری این سه ساختار با استفاده از سه فعل استیدن ، باشیدن و بودن ، در نتیجه معین­ شدگی این افعال در ساخت دستوری­ شده­ای از فارسی میانه به بعد بوده ­است.  

Keywords:

دستوری­ شدگی , معین­ شدگی , افعال کمکی , ساخت کامل , گذشته التزامی