بازخوانی تصوف در هنرهای ایرانی اسلامی از منظر تحلیل گفتمان (با نگاهی به هنر خوشنویسی و شعر)

در فرهنگ ایرانی اسلامی هنر خوشنویسی و شعر از جایگاه ویژه ای برخوردارند. این هنرها در عین تفاوتشان باهم شباهت ها و نزدیکی های بسیاری به هم دارند، هم در محتوا و هم در فرم های ساختاری رسانه ای خاصی که پیش می کشند. نگارنده در این مقاله می کوشد با روش توصیفی تحلیلی بنیان های نظری این هنرها-خوشنویسی (با تاکید بر خط نستعلیق)، شعر (با تاکید بر نوع نگاه مولوی و حافظ به غزل)- را به هم نزدیک کرده و رابطه ی آنها با عرفان و تصوف را بسنجد و جستجو کند. به واقع این رویکرد نقشی شناختی برای هنر قائل است و از توجه صرف به مقوله زیباشناختی فراتر میرود و آن را در ارتباط بافهم ما از جهان هستی قرار می دهد. ازاین رو هدف از این پژوهش کشف مبنایی نظری وتئوریک برای هنرهای ایرانی اسلامی است. شناخت چیستی و جایگاه زیباییشناسی در تفکر اسلامی و چگونگی بازنمایی آن در هنرها از دیگر اهداف این پژوهش است. پرسشی اصلی که می توان پیش کشید این است که رابطه ی ساختاری و نظری این هنرها باهم چگونه است و به چه شکلی به هم مرتبط می شوند و حضور و تجلی مباحث عرفان و در دل آن تصوف و صوفی گری در ساختار درونی این هنرها، چگونه تاثیرگذار بوده است. نتیجه ی نهایی این تحقیق بر این ایده استوار است که در فرهنگ ایرانی اسلامی دال اعظم گفتمان دوران را اسلام و فلسفه ی اسلامی تشکیل میدهند و تصوف هم به عنوان دال شناور در سرتاسر آن حضور دارد و این امر را می توان در ساختار همه ی هنرهای ایرانی (هم در فرم و هم در محتوا) به نظاره نشست. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی تبیینی با استفاده از گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، منابع معتبر داخلی و خارجی صورت پذیرفته است.

Keywords:

گفتمان , هنر اسلامی , عرفان , تصوف , خوشنویسی , شعر.