هجوم آب شور بر سیستم منابع آب دشت آذرشهر و ارزیابی اثرات آن در تامین نیازهای 20 سال آینده

چکیده سابقه و هدف : زمانی که سیستم منابع آب با مشکلات جدی و بحران مواجه می شود می بایست جهت حل اساسی مشکل ریشه های مسبب اصلی و تاریخچه شروع مشکلات مشخص گردد تا بتوان راه حل موثری ارائه کرد. اقدامات وقتی می توانند موثر باشند که به موقع صورت گیرند در غیر این صورت هزینه بالا و تاثیر کمتری خواهند داشت. در این مقاله تاریخ هجوم آب شور به سیستم منابع آب دشت آذرشهر با استفاده از تحلیل آماری و سیستم اطلاعات جغرافیایی شناسایی و علت موثر واقع نشدن اقدامات بحث شده است و درنهایت به ارزیابی اثرات آن در تامین نیازهای 20 سال آینده در نرم افزار WEAP پرداخته شده است. مواد و روش ها: تغییرات وارده بر دستگاه ها معمولا تدریجی است تا اینکه این اثرات کوچک جمع شده و از آستانه تحمل سیستم بالاتر رود.در این تحقیق با استفاده از داده های کیفیت آب زیرزمینی،تراز آب زیرزمینی دشت آذرشهر و همچنین تراز دریاچه ارومیه تاریخ پیشروی عمده و هجوم آب شور به آبخوان اواخر سال 1379 بعد از حدود 5 سال خشک سالی متوالی مشخص گردید. با استفاده از شبکه عصبی تغییرات منابع برای 20 سال آینده پیش بینی و با توجه به نیازها به ارزیابی اثرات تغییر در تامین نیازهای 20 سال آینده در نرم افزار WEAP بر اساس سناریو سال آبی پرداخته شده است . یافته ها: در اثر 5 سال خشک سالی متوالی برداشت ها از آبخوان به سرعت افزایش یافته، و از انجاییکه هیچ اقدام سازه ای قابل توجه و علی الخصوص اقدامات غیر سازه ای (مولفه های حکمرانی خوب) از قبیل شفافیت (دسترسی کامل تمام گرودارن به داده های اطلاعاتی) و مشارکت تمام گرودارن در حل مشکل و نهایتا پاسخگویی کافی در برابر عدم اقدامات موثر وجود نداشته، اثرات تجمعی این 5 سال خشک سالی موجب تغییر بزرگی در سیستم شده است.در اثر این تغییر، ظرفیت سیستم به شدت متاثر شده و امکان تامین نیازهای آتی در دشت مقدور نخواهد بود و این موضوع پایداری اقتصادی و اجتماعی منطقه را به شدت تهدید می کند. نتیجه گیری:تغییر بزرگ وارده بر سیستم منابع آب آذرشهر پس از 5 سال خشک سالی متوالی در انتهای سال1379 بانفوذ گسترده آب شور از محدوده جزیره اسلامی به آبخوان رخ داده است.اقدامات سازه ای صورت گرفته به قدری کوچک بوده که نتوانسته اثر این تغییر واردشده بر سیستم را خنثی کند و در عمل تا سال1393 شوری آب زیرزمینی گسترش یافته است.اگر بخواهد سطح کشت سال آبی 1394-1395 در 20 سال آینده حفظ شود و مقدارسطح شور شده از سطح شور شده سال آبی 1394-1395فراتر نرود، در تامین نیاز کشاورزی 16 تا 18میلیون مترمکعب کمبود خواهد بود. می توان با مدیریت تقاضای آب کشاورزی با اجرای طرح های تحت فشار و قطره ای به صورت پله ای (هر 5 سال 5%) این کمبود را به 13 میلیون مترمکعب در انتهای دوره 20 ساله و با کاهش سالیانه 1% از اراضی آبی زراعی در کنار مدیریت تقاضای آب کشاورزی این کمبود را در انتهای دوره 20 ساله به 10 میلیون مترمکعب کاهش داد.

Keywords:

هجوم آب شور , سیستم منابع آب دشت آذرشهر , شبکه عصبی , GIS , WEAP