مقایسه ویژگی های فیزیکی و شیمیایی رسوبات معلق و بستر رودخانه روضه چای

سابقه و هدف : رسوبات رودخانه ای از مهم ترین اجزای اکوسیستم های آبی هستند که نقش مهمی در چرخه عناصر غذایی و همچنین انتقال آلاینده ها در سیستم های آبی دارند. رسوبات رودخانه ای بر حسب اندازه و همچنین رژیم جریان رودخانه می توانند به دو شکل بار بستر و یا معلق انتقال یابند. تعادل رسوبات با آب منفذی و همچنین جریان آب رودخانه، سبب می گردد تا ترکیب رسوبات به طور مستقیم کیفیت آب و فعالیت های بیولوژیکی در محیط های آبی را تحت تاثیر قرار دهد. آزاد شدن آلاینده های آلی و غیرآلی و همچنین عناصر غذایی مورد نیاز جانداران به طور عمده تابعی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی رسوبات بوده و آگاهی از این ویژگی های می تواند در مدیریت اصولی حوضه آبخیز موثر واقع شود. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف بررسی و مقایسه ی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی رسوبات بستر و معلق رودخانه ی روضه چای در شهرستان ارومیه انجام شد. مواد و روش ها: برای بررسی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی رسوبات تعداد 19 نمونه رسوب بستر شامل 6 نمونه از بخش بالادست رودخانه، 6 نمونه از بخش میانی و 7 نمونه از بخش پایین دست رودخانه و از عمق 5-0 سانتی متری تهیه شد. همچنین 6 نمونه رسوب معلق نیز در هنگام وقوع جریان سیلابی در امتداد رودخانه برداشته شد. نمونه ها به آزمایشگاه منتقل و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن ها پس از عبور از الک 2000 میکرون تعیین گردید. از روش های خوشه بندی سلسله مراتبی و همچنین تجزیه به مولفه های اصلی به منظور گروه بندی رسوبات و تعیین موثرترین ویژگی-های آن ها استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که رسوبات بستر و معلق رودخانه به ترتیب حاوی مقادیر قابل توجهی از ذرات شن و سیلت هستند. میانگین مقدار سیلت و شن بسیارریز در رسوبات معلق به ترتیب برابر با 44 و 25 درصد بود در حالی که این مقادیر برای رسوبات بستر برابر با 8/15 و 5/15 درصد بود. با این حال رسوبات بستر به دلیل دارا بودن شن بیشتر، بافت درشت تری در مقایسه با رسوبات معلق داشتند. میانگین مقدار ماده ی آلی و هدایت الکتریکی در رسوبات بستر به ترتیب 7/1 و 5/2 برابر بیش از رسوبات معلق بود. ماده ی آلی و هدایت الکتریکی رسوبات بخش بالادست رودخانه به دلیل تخلیه فاضلاب های خانگی بیش تر از بخش های میانی و پایین دست بود. تجزیه به مولفه های اصلی و همچنین خوشه بندی سلسله مراتبی نشان داد که ماده ی آلی، هدایت الکتریکی و توزیع اندازه ی ذرات به عنوان تاثیر گذارترین ویژگی های رسوبات هستند. نتیجه گیری: یافته های این پژوهش نشان می دهد که تخلیه فاضلاب های خانگی به بستر رودخانه سبب انباشت مواد آلی و املاح در رسوبات بستر بالادست رودخانه شده و در نتیجه باعث می شود تا رسوبات این بخش از رودخانه از نظر ویژگی های شیمیایی و فیزیکی متفاوت با رسوبات بخش های میانی و پایین دست شوند. بنابراین کنترل ورود فاضلاب های خانگی در بالادست رودخانه از قدم های اولیه در مدیریت زیست محیطی رسوبات این رودخانه است. از سوی دیگر یافته های این پژوهش بر اساس خوشه بندی سلسله مراتبی و تحلیل مولفه های اصلی بر تفاوت بارز ویژگی های رسوبات بستر و معلق تاکید دارد.

مقایسه ویژگی های فیزیکی و شیمیایی رسوبات معلق و بستر رودخانه روضه چای Keywords:

ترسیب انتخابی ذرات , سیستم رودخانه , ماده ی آلی , توزیع اندازه ذرات رسوب