بررسی شبکه معنایی استکبار در نهج البلاغه با تاکید بر واژگان همنشین و جانشین

معناشناسی یکی از راه های دست یابی به معنای دقیق و پی بردن به مقصود اصلی گوینده است که، بیشترین کاربرد را در تحلیل متون و فهم ساختار آن دارد. نگاه معناشناسانه در یک متن دینی مانند نهج البلاغه به دلیل پیچیدگی آن و اهمیت پیام و نقش آن در تامین سعادت جاودانه ی بشر، اهمیتی مضاعف دارد. از طرفی استکبار یکی از محوری ترین آفات موجود در جامعه است که آثار فراوانی دارد و باید با شناخت صفات آن، مانع از ایجاد آن شد. هدف این مقاله تبیین حوزه ی معنایی واژه ی استکبار با استفاده از همنشین ها و جانشین های آن در نهج البلاغه بود. اطلاعات این تحقیق نظری و بنیادی به شیوه ی کتابخانه ای و اسنادی از متن نهج البلاغه ، ترجمه ها، شروح آن و کتب لغت جمع آوری شد. پس از بررسی همنشین ها و جانشین های استکبار به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از معناشناسی زبانی (زبان شناختی) نتایج نشان می دهد که مفهوم استکبار در فرهنگ علوی، در حوزه ی مفاهیم اخلاقی و سیاسی و در جهات فردی و اجتماعی مطرح است. استکبار در اندیشه ی امام علی (ع) به معنای تمامی حکومت های طاغی، عصیان گر و افراد زیاده خواه است؛ که متکبرانه در مسیر سرکشی و عناد باحق گام برداشته اند. استکبار حالتی است درونی که به جهت برخورداری از نعمات، نوع خلقت، قدرت، رذایل اخلاقی (عجب، حسد، علو، استبداد)، کفر و... ایجاد می شود. پیامدهای استکبار در سطح فردی انسان را خودپسند، متعصب، جاهل و دنیادوست می کند. به لحاظ اجتماعی ، عداوت با حق و کفر ورزیدن، استبداد، خیانت، کینه و غفلت از مرگ از آثار آن هستند. مستکبران از سوی خدا مهلت داده می شوند تا بر کفر خود بیفزایند، خوار و بی ارزش تر گردند و نهایتا به هلاکت می رسند. برخی از موانعی که از کلام امام علی (ع) استخراج شده عبارتند از: ایمان، شناخت عظمت خدا و قدرت او، فروتنی در پیشگاه خدای سبحان، عمل به عبادات، اطاعت از ولی امر مسلمین، یاد مرگ، قبر، عالم آخرت و عبرت پذیری از آ نها.

Keywords:

معناشناسی , حوزه معنایی , روابط جانشینی , روابط همنشینی , نهج البلاغه , استکبار