مراقبت معنوی در بیماران مبتلا به سرطان

مقدمه: سرطان یکی از شایعترین و پرعارضه ترین بیماری مزمن شناخته شده است. ابتلاء به سرطان، دریافت درمانهای تهاجمی، پر هزینه، طولانی مدت، عوارض ناشی از شیمی درمانی و نیز سایر درمانهای رایجی که برای بیماران اعمال میگردد، بر وضعیت جسمی، روانی، اجتماعی و روحی (معنوی) و بعبارتی بر عملکرد سیستمها (جسم و روح) بیماران تاثیر سوء میگذارد. بخاطر ماهیت بیماری سرطان اغلب بیماران از همان ابتدای تشخیص بیماری، یا طی درمان و یا در مرحله پایانی بیماری خود، بدلایل گوناگونی (از جمله: باورهای رایج در مورد بیماری سرطان، عدم قطعیت تاثیر درمان، عدم ارائه زود هنگام طب تسکینی در کنار درمان های طبی به بیمار و ...) چارچوب ذهنی اشان برهم می خورد و ناخودآگاه دچار: یک حالت ترس، نگرانی، استرس، اضطراب، از دست دادن امید، هدف و معنای زندگی میشوند. غالبا این وضعیت با افسردگی، احساس ناتوانی شدید و درماندگی همراه است. در این چنین موقعیت های دردناک احساس دیسترس معنوی برای بیماران و حتی خانواده آنان رخ می دهد که برای مدیریت اینگونه شرایط جدید بعد از بیماری و دستیابی به یک حالت نسبی از رفاه معنوی، بیماران مبتلا به سرطان و خانواده های آنها شدیدا نیاز به حمایت و مراقبت همه جانبه (اجتماعی، اقتصادی و معنوی) و مداوم دارند. از طرفی هم نتایج مطالعات صورت پذیرفته در این زمینه نشان داده است که مداخلات تکنیکی در ارتباط با بیماریهای تهدید کننده حیات (مانند سرطان) تا به حال بطور کامل نتوانسته جوابگوی مشکلات پیش روی این بیماران و خانواده های آنها باشد. امروزه در دیسبلینهای پرستاری با در نظر گرفتن مراقبت جامع نگر به مفهوم معنویت و نحوه ارائه مراقبت معنوی بخصوص در بخش های انکولوژی بیش از پیش مورد توجه و تاکید قرار گرفته است.روش کار: با مروری بر متون و بررسی مقالات (انگلیسی و فارسی) در بانک اطلاعاتی معتبر ایندکس شده، صورت پذیرفت و پس از جمع آوری مطالب مرتبط و به روز اطلاعات دسته بندی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که نتایج آنها بصورت کلی ارائه شد.یافته های مقاله: با توجه به روند رو به افزایشی چشمگیر تعداد بیمارانی که با بیمارهای مزمن و تهدید کننده حیات مانند سرطان در سراسر دنیا از جمله کشور ما بسر می برند و همین طور با توجه به ماهیت خود بیماری سرطان روز به روز به اهمیت ارائه خدمات توانبخشی و طب تسکینی بیشتر شده است بطوریکه قسمت مهمی از برنامه مراقبتی بیماران مبتلا به سرطان توانبخشی و طب تسکینی تشکیل می دهد.از انجائیکه افراد یک کل (یکپارچه) درک می شوند و اکثر مدل های مختلف پرستاری هم بر اساس رویکرد کل نگر ارائه شده است. در غالب الگوهای مراقبتی پرستاری، مراقبت معنوی را جزو مهمی از وظایف حرفه ای و اخلاقی پرستاران معرفی نموده اند. در استانداردهای پرستاری همانند سایر جنبههای مراقبت پرستاری (مانند مراقبت جسمی، اجتماعی و ...) تاکید زیادی بر مراقبت معنوی شده است. چنانچه در مدل های پرستاری به ضرورت ارائه مراقبت های معنوی را در بالین همانند سایر فرایندهای سیستماتیک پرستاری از بیماران مبتلا به سرطان در بخش های انکولوژی اشاره نموده اند.نتایج اکثر تحقیقاتی که در این زمینه مراقبت معنوی صورت پذیرفته بیانگر این است که ارائه مراقبتهای معنوی بخصوص در بیماریهای صعب العلاج و مزمن (مانند سرطان) در روند بهبودی بیماری، احساس خوب بودن بیمار، کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان و خانواده های آنها، کاهش درد و رنج، کاهش اقدام به رفتارهای پرخطر (مانند اعتیاد و ...)، کاهش موارد ابتلائ به افسردگی در نهایت خشنودی و رضایتمندی بیماران و خانواده های آنها از خدمات بهداشتی درمانی، نقش بسیار مهمی را ایفا مینماید. همین طور نتایج تحقیقات مشابه، بین دریافت مراقبت معنوی و پیامدهای مثبت ناشی از آن و رضایت بیماران و خانواده آنان و حتی تیم درمانی یک ارتباط مستقیمی را نشان داده اند.تحقیقاتی هم به بررسی مفهوم معنویت، سلامت معنوی و نگرش پرستاران نسبت به مراقبت معنوی پرداخته اند و نتایج بررسیهای صورت پذیرفته اشاره بر این داشتند که: پرستاران مفهوم معنویت را اینگونه اظهار نموده اند: معنویت به عنوان یک پدیده متافیزیکی (متعالی) دارای ویژگی های فردی، ذهنی، تجربی درونی و هماهنگ کننده ابعاد دیگر وجودی برای معنا و مقصود زندگی و ارتباطات (فرافردی، فردی، بین فردی و طبیعت) است که این نوع نگرش خود می تواند تعریف معنویت را با توجه به دو دیدگاه خدامحوری (مذهبی) و انسان محوری (غیرمذهبی) تحت تاثیر قرار دهد. ضمنا یافته های تحقیقات مختلف اشاره به این داشتند که مدل های مراقبتی معنوی مناسبی که متناسب با فرهنگ جامعه باشد در اختیار پرستاران قرار ندارد، لذا پیشنهاد شده بود که می توان در پرستاری با در نظر گرفتن متون علمی مرتبط، کدهای اخلاقی، استاندارد های مراقبتی تدوین شده در پرستاری و نیز با توجه به فرهنگ ایرانی و اسلامی و نیز فرهنگ محیط کاری خود، مدل مناسبی را برای مراقبت معنوی بیماران مبتلا به سرطان طراحی و به اجرا درآورد. از طرفی می توان کتابچه های راهنمای بالینی و گایدلاین ها لازم را در امر مراقبت معنوی برای پرستاران تهیه نمود و آنها در اختیار تیم بالین قرار داد.در راستای پیشنهادات تحقیقات قبلی که صورت پذیرفته شده بود، گروهی از محقیقن امر مراقبت پرستاری به منظور طراحی مدل مراقبت توانبخشی معنوی حمایت محور برای بیماران مبتلا به سرطان در ایران تحقیقی تدوین نمودند و آن را با مخلوطی از دو روش (کیفی و کمی) انجام دادند و نتایج تحقیق خود را بصورت مدلی مراقبت معنوی ارائه کردند که این مدل شامل در دو بخش مستقل الف: بخش مستقیم (اجری فرایند سیستماتیک مراقبت معنوی) و ب: بخش غیر مستقیم (توانمند سازی پرستاران) بوده است. ضمنا آنها در گزارش تحقیقی خود دقیقا به اهمیت و ضرورت تشکیل تیم توانبخشی مراقبت معنوی و شایسته سازی معنوی پرستاران و حمایت از خانواده بیمار و تاکید نموده بودند. از طرفی در امر مراقبت توانبخشی بیماران چهار طبقه اصلی (احساس درماندگی، جستجوی حمایت، رسیدن به حس نسبی رفاه معنوی و عوامل موثر بر مراقبت معنوی) را نیز مطرح کردند که در دیسپلین های پرستاری در مواقع ارائه مراقبتهای معنوی از بیماران مبتلا به سرطان کاربرد دارد. در گزارش این تحقیق در کنار حمایت و مراقبت کل نگر از بیماران، بر نیاز حمایت از خانواده بیماران و مراقبین توانبخشی، فراهم ساختن شرایط محیطی مناسب جهت ارائه مراقبت معنوی در بالین برای پرستاران، تشکیل تیم مراقبت معنوی در بیمارستان و نیز حمایت مدیران از برنامه مراقبت معنوی را ضروری شناختند و اشاره داشتند مدیران ارشد در برنامه ریزی مراقبت معنوی در بیمارستانهای خود می بایست به کلیه امور پیشنهادی توجه داشته باشند.در زمینه دانش، نگرش و عملکرد پرستاران (مهارت و شایستگی های لازم) در امر سلامت معنوی و مراقبت معنوی از بیمارانی که دچار بیماری صعب العلاج (مانند سرطان) هستند، نتایج تحقیقات پرستاری صورت پذیرفته نشان داده است که اغلب امتیازات کسب شده توسط تیم مراقبتی از هر قسمت (دانش، نگرش و عملکرد) در حد ضعیف و یا متوسط بوده است لذا محقیقن تاکید داشته اند که برنامه های آموزش مدونی را در این خصوص توسط مدیران پرستاری برای تیم مراقبتی در بالین در نظر گرفته شود و همچنین عناوینی در خصوص مراقبت معنوی را بطور مجزا در کوریکولوم آموزشی دروس پرستاری وارد گردد و توصیه اکید داشتند که در دانشکده های پرستاری و مامایی به مهارت آموزی مراقبت معنوی دانشجویان پرستاری توجه بیشتری شود.در خصوص پاسخ به چرایی عدم ارائه مراقبت های معنوی در اغلب واحدهای بهداشتی درمانی و بیمارستان ها و نیز شناخت موانع موجود بر سر راه عملیاتی نمودن مراقبت های معنوی بصورت صحیح و علمی، تحقیقاتی هم صورت پذیرفته است که نتایج اغلب تحقیقات نشان داد موانع موجود اعلام شده از دیدگاه پرستاران شامل مواردی همچون: کمبود پرسنل، عدم داشتن مهارت لازم ارتباطی، عدم وجود فضای مناسب خصوصی، انگیزه کاری، تفاوت های جنسی بین بیمار و پرستار و عدم حمایت مدیران، نبود آموزش های لازم و مهارت آموزی در امر ارائه مراقبت های معنوی به بیماران مبتلا به سرطان ، می باشد. علیرغم اینکه سالهاست که نتایج اینگونه تحقیقات صورت پذیرفته است در اختیار مدیران به عنوان مستندات علمی وجود داشته است، کماکان شاهد این هستیم که تلاش چندانی تا کنون از طرف مسئولین و مدیران بیمارستان ها برای برطرف ساختن موانع بصورت جدی صورت نپذیرفته است.در مجموع نتایج تحقیقات دلالت بر این داشته است که آموزش ها و حمایت ها به منظور ارتقاء، رشد معنوی پرستاران و توانمندسازی آنان در امر مراقبت معنوی در دیسپلین های پرستاری را ضروری اعلام داشتند. بر اساس نتایج یافته های تحقیقات صورت پذیرفته، مداخلات آموزشی - حمایتی نه تنها برای بیماران مبتلا به سرطان، خانواده های آنان و کسب رضایت آنان مفید اعلام گردیده است از طرفی در سلامت معنوی پرستاران که یکی از ابعاد مهم سلامت انسانی می باشد بسیار موثر گزارش شده است. بطوریکه بین مراقبت معنوی با بهبودی و کیفیت زندگی بیماران و رضایتمندی آنان، خانواده های اشان و کادر مراقبتی ارتباط مستقیمی وجود داشته است.نتیجه گیری: با اینکه دقیقا اغلب نتایج تحقیقات نشان داده است که مراقبت معنوی ارتباط مستقیمی با بهبودی و کیفیت زندگی بیماران و رضایتمندی آنان داشته است کماکان در بخش های انکولوژی آنطور که باید و شاید به نیازهای معنوی بیماران و خانواده های آنان پاسخ داده نمی شود. پرستاران هم در امر مراقبت معنوی از بیماران خود احساس ناتوانی نموده اند و در این زمینه آنها اعلام داشته اند که نیاز به آموزش تخصصی و مهارت اموزی دارند. ضمنا به داشتن الگوهای مراقبتی استاندارد و گایدلاینهای مناسب فرهنگ ایرانی و اسلامی در مراقبت معنوی، بسترسازی مناسب در محیط کار برای ارائه مراقبتها و خدمات معنوی را پرستاران احساس نیاز نمودند. لذا مدیران و مسئولین پرستاری در این زمینه ضروری است که چاره جدی بیندیشند و هرچه زودتر ضمن برطرف ساختن موانع موجود بر سر راه ارائه مراقبتهای معنوی برای پرستاران، ضروری است که در تکاپوی تدارک یک برنامه مداخلاتی بر اساس منابع موجود (بین المللی و ملی) بصورت منسجم در خصوص مراقبت معنوی برای تیم بهداشتی درمانی (بخصوص برای پرستاران انکولوژی) خود طراحی و بصورت مدون (بصورت تئوری و عملی) به اجرا در آورند و نتایج برنامه مداخلاتی خود را ارزشیابی مستمر داشته باشند و به پرستاران بازخورد لازم و توصیه های تکمیلی و سازنده ای را نیز در این خصوص ارائه نمایند. از طرفی منابع و گایدلاین ها و دستورالعمل های کاربردی برای مراقبت معنوی را در بالین در اختیار تیم درمانی خود قرار دهند.

Keywords:

معنویت , مراقبت معنوی پرستاری , طب تسکینی و سرطان ,