نقش مخاطب در بازآفرینی فیلم ؛ تماشاگر منفعل و معناگر پنهان

14 مرداد 1404 - خواندن 3 دقیقه - 168 بازدید

آیا تماشاگر ( مخاطب ) تنها گیرنده ای ست که معنا را از پرده دریافت می کند، یا معناگر پنهانی ست که با ذهن، خاطره، و احساس خود، فیلم را بازآفرینی می کند؟

تماشاگر منفعل؛ میراثی از نظریه های کلاسیک در نظریه های کلاسیک ارتباطی، مخاطب اغلب به عنوان گیرنده ای منفعل تصویر می شود . کسی که پیام را از فرستنده (فیلم/کارگردان) دریافت می کند، بی آنکه در شکل گیری معنا نقشی داشته باشد. این نگاه، ریشه در مدل های خطی ارتباط دارد: فرستنده → پیام → گیرنده در این چارچوب، فیلم به مثابه «متن بسته» دیده می شود، و مخاطب تنها مصرف کننده ای ست که باید «درک کند»، نه «خلق». اما آیا این نگاه، تجربه واقعی تماشای فیلم را بازتاب می دهد؟ آیا مخاطب واقعا منفعل است؟

معناگر پنهان؛ مخاطب به مثابه هم خالق با ظهور نظریه های دریافت (Reception Theory) و دیدگاه های پست مدرن، نقش مخاطب اینک دگرگون میشود. دیگر فیلم «متن بسته» نبود، بلکه «متن باز» بود که معنا در ذهن مخاطب شکل می گرفت. هانس روبرت یاوس، یکی از نظریه پردازان برجسته ( مبدع نظریه دریافت ) ، معتقد بود که «افق انتظار» مخاطب، تعیین کننده معناست. هر مخاطب با پیش زمینه ای از تجربه، فرهنگ، و احساس، به فیلم نگاه می کند و معنای خاص خود را می سازد. در این نگاه مخاطب نه فقط دریافت کننده، بلکه معناگر است . معنا نه در تصویر، بلکه در ذهن بیننده شکل می گیرد ؛ بدین معنا که هر تماشاگر، فیلمی متفاوت می بیند.

ذکر مثالی از بازآفرینی معنا توسط مخاطب به تشریح بهتر موضوع کمک میکند. فرض کنیم فیلمی چون طعم گیلاس استادعباس کیارستمی را تماشا می کنیم. در اینجا مخاطب اول، آن را تاملی فلسفی بر مرگ و اختیار می بیند . مخاطب دوم، آن را نقدی اجتماعی بر تنهایی انسان معاصر می داند و مخاطب سوم، با خاطره ای شخصی از فقدان، آن را تجربه ای عاطفی می خواند . در این میان، هیچ کدام از برداشت ها ناقض هم و یا «اشتباه» نیستند. فیلم، بستری ست برای معنا، نه نسخه ای از آن.

مخاطب در عصر رسانه های نو با گسترش رسانه های اجتماعی، مخاطب دیگر تنها تماشاگر نیست، بلکه منتقد ، تولیدکننده محتوا و حتی بازآفرین اثر است. مخاطب امروز، معنا را نه فقط در ذهن، بلکه در فضای عمومی بازآفرینی می کند. تماشاگر، هرچند منفعل و خاموش در تاریکی سالن سینما ، معناگر پنهانی ست که با هر نگاه، هر دیالوگ و هر خاطره فیلم را دوباره در ذهن می سازد.

او منفعل نیست، بلکه هم خالق است و شاید، معنا نه در قاب تصویر، بلکه در چشم هایی ست که به آن خیره شده اند.

Payame Noor University

یادداشت قبلی

نگاهی بر فعالیت نهادهای ناظر در مسیر اطلاع رسانی اخبار ؛ نقش صداوسیما، شورای عالی فضای مجازی و وزارت ارشاد در سیاست گذاری رسانه ای ایران.

یادداشت بعدی

چرا یک اثر هنری برای برخی مفرح و برای برخی بی معناست؟ تحلیلی از تفاوت های فرهنگی، روانی و زیباشناختی در نگاه مخاطب