فصل نان/ علی اشرف درویشیان.

فصل نان مجموعه ای از چند داستان کوتاه است که هرچند به ظاهر مستقل اند، اما در ادامه ی هم و تصویری واحد از زندگی یک خانواده فقیر ارائه می کنند. روایت از نگاه پسر نوجوان خانواده شکل می گیرد؛ نگاهی ساده، صمیمی و کودکانه که رنگ و بوی خاطره گویی دارد و همین سادگی، تلخی واقعیت را عریان تر و تاثیرگذارتر می کند.
همچون اثر دیگر آقای درویشیان، از این ولایت، این مجموعه نیز به مفاهیمی چون فقر، بی عدالتی و فرسودگی اجتماعی می پردازد. آقای درویشیان نشان می دهد که چگونه این موضوعات، انسان را محافظه کار و ترسان می کند؛ فقیر از بیم از دست دادن همان اندک نانی که دارد، در برابر زورمند و سرمایه دار همیشه دست به سینه می ایستد، اما در برابر هم ردیف های خود صدایش بلند است و سینه اش ستبر. این تناقض اجتماعی، ریشه بسیاری از رفتارهای بیمارگونه ای است که نویسنده آنها را در جامعه نقد می کند.
یکی از برجسته ترین محورهای فصل نان، پرداختن به وضعیت تلخ کودکان کار است. روایت نشان می دهد کودکانی که در چنین شرایطی هستند، ثمره «فصل نان» نه امنیت و آسایش، بلکه در بسیاری مواقع چیزی جز دزدی، ناامیدی و سقوط تدریجی نیست. فقر، مسیر آینده این کودکان را محدود می کند و آنها را به راه هایی می کشاند که انتخاب خودشان نیست.
در دل این خانواده نیز جنگی بی پایان جریان دارد: رقابت، تشنج و نزاع های کوچک اما ویرانگر بر سر لقمه ای نان بخور و نمیر. آقای درویشیان این کشمکش را به مثابه نمونه ای کوچک از فروپاشی همبستگی اجتماعی نشان می دهد؛ نزاعی بی حاصل که نه از دشمنی واقعی، بلکه از تنگدستی و بی چشمی تحمیل شده برمی خیزد.
در کنار این ها، بی تفاوتی و نگاه تمسخرآمیز مردم نسبت به مسائل مهم و حتی دردهای روزمره یکدیگر، یکی دیگر از مضامین برجسته کتاب است. جامعه ای که خسته، منفعل و در بسیاری مواقع دغل کار است؛ جامعه ای که در آن رفتارهای حقیرانه نه اصلاح می شوند و نه از میان می روند، بلکه از نسلی به نسل دیگر منتقل می گردند و نوعی رابطه «بخور تا خورده نشی» را بر مناسبات انسانی حاکم می سازند.
در این فضای تیره، کودکی فقیر سخن می گوید و دردهایش را در مواجهه با تبعیض ها، تحقیرها و نابرابری های اجتماعی روایت می کند. در حاشیه همین جهان، آقای درویشیان به حضور معدود آدم های آگاه و روشن بین هم اشاره می کند؛ افرادی که در برابر جهل عمومی و سلطه سرمایه داری، به انزوا و سکوتی ناخواسته رانده شده اند و زندگی را در تنگنایی رو به زوال پیش می برند.
فصل نان حاصل نگاه انسانی و منتقدانه آقای درویشیان است؛ روایتی از کودکی و خانواده ای که در لابه لای سختی ها له می شوند، اما در عین حال با صداقت و سادگی روایت، سندی اجتماعی از درجا زدن تاریخی جامعه و ماندگاری آسیب های دیرینه ارائه می کند.

✍️امیرمحمد جودی ثمرین

دانشگاه محقق اردبیلی