دانشگاه نسل چهارم: الزامات نهادی و افق های نو در آموزش عالی ایران

دانشگاه به عنوان یکی از بنیادی ترین نهادهای تولید دانش در هر جامعه، همواره تحت تاثیر تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فناورانه دستخوش تغییر شده است. در سده اخیر، مفهوم دانشگاه از نهادی صرفا آموزشی، به نهادی دانش محور، کارآفرین و نهایتا مسئله محور تحول یافته است. این تحول مفهومی در قالب چهار نسل دانشگاهی طبقه بندی شده که آخرین آن، دانشگاه نسل چهارم، افق تازه ای در نسبت دانشگاه با جامعه ترسیم می کند.

دانشگاه نسل چهارم، فراتر از تولید علم و تجاری سازی فناوری، به دنبال ایفای نقش فعال در حل مسائل اجتماعی و هدایت توسعه پایدار است. در این الگو، دانشگاه نه تنها مرکز آموزش، بلکه بازیگری کلیدی در اکوسیستم نوآوری ملی محسوب می شود که با صنعت، دولت و جامعه مدنی در تعامل نظام مند است.

در ایران، به رغم توسعه کمی آموزش عالی در دهه های اخیر، نقدهای جدی نسبت به کارآمدی دانشگاه ها در پاسخ به نیازهای جامعه وجود دارد. افزایش نرخ بیکاری فارغ التحصیلان، ضعف مهارت آموزی، گسست میان دانشگاه و صنعت و تمرکز بیش از حد بر آموزش نظری از جمله چالش های رایج نظام آموزش عالی کشور به شمار می آیند. از این رو، بررسی مفهوم دانشگاه نسل چهارم و الزامات آن، ضرورتی انکارناپذیر در مسیر تحول آموزش عالی ایران است.

نتیجه نهایی آن که، دانشگاه نسل چهارم تنها با تغییر ابزار محقق نمی شود، بلکه نیاز به تغییر نگرش در سطح سیاست گذاری، مدیریت دانشگاهی و فرهنگ سازمانی دارد. آموزش عالی ایران، اگر بخواهد پاسخگوی چالش های توسعه باشد، ناگزیر به عبور از آموزش حافظه محور و حرکت به سوی دانشگاه حل مسئله محور است.