داوری بین المللی: سازوکاری کارآمد برای حل وفصل صلح آمیز اختلافات بین ایران و اسراییل

در عرصه مناسبات بین الملل، همواره امکان بروز اختلافات ناشی از تفسیر معاهدات، مسایل سرزمینی و مرزی، یا تخلف از تعهدات بین المللی و یا اختلافات مذهبی و اعتقادی وجود دارد. در میان روش های گوناگون حل وفصل مسالمت آمیز اختلافات، از مذاکره و میانجی گری تا ارجاع به دیوان بین المللی دادگستری، داوری بین المللی به دلایلی به عنوان یکی از مناسب ترین و کارآمدترین سازوکارها شناخته می شود که می تواند در مسیر حل و فصل منازعات ایران و اسراییل مورد کاربست قرار گیرد.

داوری بین المللی فرآیندی قضایی است که مبتنی بر رضایت قبلی طرفین اختلاف شکل می گیرد. کشورها با انعقاد یک «موافقتنامه داوری» یا با استناد به بند داوری در یک معاهده موجود، توافق می کنند که اختلاف خود را به یک یا چند داور بی طرف که معمولا از مقامات و کارشناسان و متخصصان برجسته حقوق بین الملل و روابط بین الملل هستند، ارجاع دهند. این رضایت محوری، مشروعیت و مقبولیت رای داوری را نزد طرفین تضمین می کند.

مزایای کلیدی این روش عبارتند از:

1. تخصصی بودن: طرفین می توانند داورانی را انتخاب کنند که در موضوع خاص اختلاف (مثلا حقوق دریاها، حقوق سرمایه گذاری، یا حقوق محیط زیست و یا مسایل سرزمینی) تخصص داشته باشند. این امر در مقایسه با مراجعه به یک دادگاه دایمی با قضات عمومی تر، کیفیت تحلیل و عمق رسیدگی را افزایش می دهد.
2. انعطاف پذیری: کشورها بر روی قواعد شکلی و ماهوی حاکم بر فرآیند داوری، مقر رسیدگی، و حتی زبان آن کنترل دارند. این انعطاف، امکان طراحی یک فرآیند «سفارشی» را فراهم می سازد که متناسب با پیچیدگی های اختلاف باشد.
3. سرعت و محرمانگی: روند داوری معمولا از فرآیندهای قضایی سنتی سریع تر است و می تواند به صورت محرمانه انجام شود که این امر برای دولتی که مایل نیست مسایل حساس امنیت ملی یا اقتصادی در ملا عام مطرح گردد، حیاتی است.
4. الزام آور بودن و قطعیت: برخلاف نظرات مشورتی یا میانجی گری، «رای داوری» برای طرفین اختلاف قطعی و الزام آور است. این رای بر اساس معاهدات حقوق بین الملل صادر می شود و اجرای آن تعهدی بین المللی محسوب می گردد.

نمونه های موفق تاریخی، کارآمدی این روش را تایید می کنند. از جمله می توان به حل وفصل اختلافات مرزی پیچیده بین پرو و اکوادور در سال ۱۹۹۸ یا اختلافات گسترده ایران و ایالات متحده در دیوان داوری لاهه پس از سال های ۱۳۵۷ اشاره کرد که ده ها پرونده حقوقی و مالی از طریق این مکانیسم حل وفصل شدند.

در نتیجه، با وجود گزینه هایی مانند دیوان بین المللی دادگستری (ICJ)، داوری بین المللی به دلیل ترکیب منحصربه فرد خصیصه قضایی، انعطاف پذیری، و حاکمیت اراده دولتها، یک ابزار ضروری در حقوق بین الملل و روابط بین الملل برای مدیریت بحران ها و حل اختلافات به شیوه ای مسالمت آمیز، عادلانه و دادگسترانه و پایدار باقی می ماند. این روش با کاهش تمایل به روی آوردن به زور، به تقویت حاکمیت قانون در جامعه بین المللی کمک شایانی می کند. و لذا کاربست این روش در عبور از مخاصمات ایران و اسراییل، می تواند به عنوان یک دستاورد برای جلوگیری از جنگ ها و رقابت های خونین و خشونت آور طرفین درگیر، مورد حمایت قرار بگیرد.



نگارش و تنظیم: بنیامین صادقی(پژوهشگر صلح و حل و فصل منازعات و میانجی گری بین المللی)
13دسامبر 2025 (22 آذر ماه 1404)
Benjamin.sadeqi.ac@gmail.com