چالش های گذار به شفافیت: دست اندازهای اجرایی حسابداران در «سامانه مودیان»
اجرای قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان را می توان بزرگترین جراحی نظام مالیاتی ایران در چند دهه اخیر دانست که هدف آن گذار از سیستم سنتی ممیز-محور به سیستم هوشمند داده-محور است. اما این تغییر بنیادین، حسابداران را که در خط مقدم این جبهه قرار دارند، با مجموعه ای از چالش های فنی، قانونی و عملیاتی مواجه کرده است که ماهیت حرفه آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد. شاید فرساینده ترین چالش در گام نخست، هزارتوی اخذ و تطبیق «شناسه کالا و خدمات» باشد. بسیاری از کالاها هنوز شناسه اختصاصی ندارند و مودیان ناچار به استفاده از شناسه های عمومی هستند که بعضا با ماهیت دقیق کالای فروخته شده همخوانی ندارد. از سوی دیگر، ناهماهنگی های سیستمی میان سامانه جامع تجارت و سامانه مودیان، فرآیند صدور فاکتور را گاهی با بن بست مواجه می کند.
علاوه بر چالش های محتوایی، مسائل فنی و زیرساختی نیز بار سنگینی بر دوش تیم های مالی گذاشته است. حسابداران امروز نه تنها باید بر استانداردهای حسابداری مسلط باشند، بلکه نیازمند دانش حداقلی از فناوری اطلاعات هستند تا بتوانند با خطاهای ارسال دیتا، قطعی های مکرر سرورها و پیچیدگی های مربوط به امضای دیجیتال و مدیریت کلیدهای عمومی و خصوصی کنار بیایند. ماندن صورتحساب ها در وضعیت "در انتظار استعلام" و خطاهای مبهم در هنگام ارسال پکت های اطلاعاتی، ریسک جریمه های تاخیر را افزایش داده و استرس شغلی حسابداران را دوچندان کرده است.
نکته قابل تامل دیگر، تغییر الگوی رفتاری در اصلاح و ابطال صورتحساب هاست. در نظام سنتی، اصلاح اشتباهات با انعطاف بیشتری انجام می شد، اما در سامانه مودیان، هرگونه تغییر نیازمند صدور صورتحساب های اصلاحی یا ابطالی با ارجاع دقیق به شماره منحصر به فرد مالیاتی است. اگر خریدار فاکتور را تایید کرده باشد، این کلاف پیچیده تر هم می شود. این مکانیزم سخت گیرانه، هزینه اشتباهات کاربری را به شدت بالا برده و نیازمند دقتی وسواس گونه در لحظه صدور اولیه است.
همچنین، ناهماهنگی های زمانی و مهلت ارسال صورتحساب ها چالش های تجاری جدیدی ایجاد کرده است. اگرچه قانون گذار مهلت هایی را تعیین کرده، اما اگر فروشنده فاکتور را با تاخیر ارسال کند و این ارسال به دوره مالیاتی بعدی منتقل شود، اعتبار مالیاتی خریدار دچار مشکل شده و این موضوع منجر به اختلافات تجاری بین شرکت ها و اختلال در مدیریت نقدینگی جهت پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می شود. در نهایت، باید پذیرفت که سامانه مودیان نقش حسابدار را از یک "ثبت کننده رویداد" به یک "مهندس سیستم های مالی" تغییر داده است؛ تغییری که اگرچه دشوار است، اما مسیر ناگزیر شفافیت اقتصادی محسوب می شود.