احتمال درگیری مستقیم ایران و اسرائیل؛ از جنگ محدود منطقه ای تا بحران جهانی انرژی و امنیت

احتمال درگیری مستقیم ایران و اسرائیل؛ از جنگ محدود منطقه ای تا بحران جهانی انرژی و امنیت

دکتر نورالدین جعفری هزارانی

مقدمه

تنش میان ایران و اسرائیل سال هاست در قالب جنگ های نیابتی جریان دارد. از لبنان و سوریه تا غزه و دریای سرخ، دو طرف ترجیح داده اند هزینه های سنگین جنگ مستقیم را به میدان های واسطه منتقل کنند. اما تحولات اخیر از جنگ غزه و افزایش حملات سایبری تا تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه احتمال عبور از خطوط قرمز و ورود به یک درگیری مستقیم را بیش از گذشته مطرح کرده است. چنین جنگی نه تنها آینده امنیت منطقه را دگرگون خواهد کرد، بلکه تبعات بین المللی گسترده ای در حوزه انرژی، اقتصاد و سیاست جهانی به همراه خواهد داشت.

زمینه تاریخی و الگوی درگیری های غیرمستقیم

از زمان انقلاب ۱۳۵۷، ایران و اسرائیل در تقابل راهبردی قرار گرفته اند. ایران با حمایت از گروه های مقاومت در لبنان و فلسطین، و حضور نظامی در سوریه، عملا جبهه ای گسترده علیه اسرائیل ایجاد کرده است. اسرائیل نیز با حملات هوایی به مواضع نیروهای وابسته به ایران در سوریه و لبنان، تلاش کرده حضور ایران را مهار کند. این الگوی جنگ نیابتی تاکنون مانع از درگیری مستقیم شده، اما استمرار آن به نقطه ای رسیده که احتمال برخورد مستقیم را افزایش داده است.

تحولات ژئوپلیتیک اخیر

توافق های ابراهیم: نزدیکی اسرائیل به امارات، بحرین و دیگر کشورهای عربی، موازنه قدرت منطقه ای را تغییر داده است.

جنگ غزه: شدت و گستره این جنگ، ایران را به عنوان حامی گروه های مقاومت بیش از پیش در معرض فشار قرار داده است.

تحولات سوریه و عراق: حضور نیروهای وابسته به ایران در این کشورها، اسرائیل را به حملات مکرر واداشته و خطر درگیری مستقیم را افزایش داده است.

نقش آمریکا و اروپا: حمایت بی قید و شرط آمریکا از اسرائیل و تلاش اروپا برای مهار بحران، فضای دیپلماتیک را پیچیده تر کرده است.

توان نظامی و امنیتی ایران و اسرائیل

توان ایران

موشکی: ایران دارای یکی از بزرگ ترین زرادخانه های موشکی خاورمیانه است؛ موشک های بالستیک با برد بیش از ۲هزار کیلومتر می توانند زیرساخت های حیاتی اسرائیل را هدف قرار دهند.

پهپادی: توسعه پهپادهای رزمی و انتحاری ایران، تهدیدی جدی برای پایگاه های نظامی و تاسیسات حیاتی اسرائیل محسوب می شود.

جنگ سایبری: ایران توانایی حمله به زیرساخت های حیاتی مانند شبکه برق، آب و سیستم های مالی را دارد.

نیروی انسانی: حضور نیروهای نیابتی در لبنان، سوریه و عراق، عمق استراتژیک ایران را افزایش داده است.

توان اسرائیل

هوایی: نیروی هوایی اسرائیل با جنگنده های پیشرفته F-35 و F-16، توانایی اجرای حملات دقیق و گسترده دارد.

دفاعی: سامانه های دفاعی «گنبد آهنین»، «فلاخن داوود» و «پیکان» توان مقابله با بخش قابل توجهی از حملات موشکی و پهپادی ایران را دارند.

سایبری: اسرائیل یکی از قدرت های برتر جهان در حوزه جنگ سایبری است و توانایی حمله و دفاع در این عرصه را دارد.

اتحاد راهبردی با آمریکا: حمایت نظامی و اطلاعاتی ایالات متحده، برتری اسرائیل را در هر درگیری مستقیم تقویت می کند.

سناریوهای محتمل

حملات هوایی اسرائیل به تاسیسات نظامی ایران

پاسخ موشکی ایران به شهرها و پایگاه های اسرائیل

جنگ سایبری گسترده علیه زیرساخت های حیاتی دو کشور

درگیری محدود دریایی در خلیج فارس یا مدیترانه

نقش بازیگران ثالث

ایالات متحده: به عنوان متحد راهبردی اسرائیل، احتمالا در صورت درگیری مستقیم وارد عمل خواهد شد، چه به صورت نظامی و چه از طریق فشار دیپلماتیک.

روسیه و چین: تلاش خواهند کرد با میانجی گری یا حمایت غیرمستقیم از ایران، موازنه ای در برابر غرب ایجاد کنند.

کشورهای عربی خلیج فارس: در موقعیتی حساس قرار خواهند گرفت؛ از یک سو نگران گسترش جنگ به مرزهای خود، و از سوی دیگر تحت فشار برای حمایت از اسرائیل یا آمریکا.

تبعات بین المللی

بحران انرژی جهانی

هرگونه درگیری مستقیم می تواند صادرات نفت و گاز ایران را مختل کرده و امنیت مسیرهای انرژی در خلیج فارس را به خطر اندازد. افزایش شدید قیمت نفت و گاز، اقتصاد جهانی را تحت فشار قرار خواهد داد.

بی ثباتی سیاسی در خاورمیانه

جنگ مستقیم می تواند روند عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی را متوقف کند و موج جدیدی از بی ثباتی سیاسی در منطقه ایجاد نماید.

افزایش رقابت قدرت های جهانی

آمریکا، روسیه و چین هر یک تلاش خواهند کرد از این بحران برای تثبیت یا گسترش نفوذ خود در خاورمیانه بهره برداری کنند.

پیامدهای انسانی و اجتماعی

تلفات انسانی، مهاجرت گسترده و بحران های انسانی در منطقه، فشار بر نهادهای بین المللی را افزایش خواهد داد.

چشم انداز آینده منطقه

احتمال درگیری مستقیم ایران و اسرائیل، اگرچه هنوز در سطح سناریو باقی مانده، اما تحولات اخیر نشان می دهد که این احتمال بیش از گذشته جدی است. چنین جنگی نه تنها آینده خاورمیانه را دگرگون خواهد کرد، بلکه تبعاتی جهانی در حوزه انرژی، اقتصاد و سیاست به همراه خواهد داشت. ایران و اسرائیل هر دو باید بدانند که عبور از خطوط قرمز و ورود به جنگ مستقیم، هزینه هایی فراتر از توان ملی آن ها خواهد داشت و جهان را با بحرانی تازه مواجه خواهد کرد. تنها راه جلوگیری از این فاجعه، بازگشت به دیپلماسی و پذیرش واقعیت های ژئوپلیتیک منطقه است.

جمع بندی

این یادداشت نشان می دهد که درگیری مستقیم ایران و اسرائیل، نه یک احتمال دور، بلکه سناریویی جدی است که باید مورد توجه قرار گیرد. تبعات چنین جنگی، از بحران انرژی جهانی تا بی ثباتی سیاسی و انسانی در خاورمیانه، جهان را با چالش های تازه ای روبه رو خواهد کرد. در شرایطی که منطقه بیش از هر زمان دیگری نیازمند ثبات و توسعه است، ورود به جنگ مستقیم می تواند آینده ای تاریک برای همه بازیگران رقم بزند.