موارد فسخ،انفساخ و بطلان عقد مزارعه

" موارد فسخ،انفساخ و بطلان در عقد مزارعه "

تعریف عقد مزارعه : مزارعه عقدی است که به موجب آن مالک یک زمین (مزارع)، زمین خود را در اختیار شخصی (عامل یا زارع) برای مدت مشخصی جهت زراعت قرار می دهد.

موارد فسخ عقد مزارعه را باید در دوحالت بررسی کنیم:

۱-موارد فسخ توسط مزارع:

۱- اگر عامل (کشاورز) در ابتدا یا در اثناء مزارعه، بدون هیچ دلیلی کار را رها کند و مالک (مزارع) کسی را نداشته باشد که جایگزین او بگذارد، ابتدا باید برای الزام وی به انجام تعهداتش، از طریق دادگاه اقدام کند. اگر موثر واقع نشد، در قدم بعدی مالک حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.

٢- اگر مالک (مزارع) متوجه شود در مورد ارزش واقعی مال موضوع قرارداد فریب خورده است، حق فسخ قرارداد را خواهد داشت. به عنوان مثال زمانی که مالک دریابد قدرالسهم او از محصول بسیار ناعادلانه است و نه تنها سودی نمی کند بلکه ضرر هم می کند، حق فسخ قرارداد برای او ایجاد می شود. به لحاظ حقوقی به این مسئله خیار غبن گفته می شود. خیار غبن از جمله اسباب فسخ و انحلال قرارداد مزارعه می باشد.

* نکته قابل توجه در مورد دوم این است که مزارع خیار غبن در خصوص انعقاد مزارعه دارد نه درخصوص اجرای آن. به عنوان مثال اگر مزارع بعد از انعقاد عقد متوجه شود که محصول بدست آمده چندان سودی برای او ندارد، در اینجا حق فسخ بر مبنای خیار غبن را نخواهد داشت.

موارد فسخ توسط عامل:

١- اگر عامل نیز مانند مالک در قرارداد مزارعه مغبون شود، حق فسخ خواهد داشت. به عنوان مثال در صورتی که عامل متوجه شود قدرالسهم او از محصول بسیار ناعادلانه است و در زمان انعقاد قرارداد از این مسئله اطلاع نداشته باشد، با استناد به خیار غبن می تواند قرارداد مزارعه را فسخ نماید.

٢- در صورتی که زمین برای زراعت به فعالیت هایی مثل حفر چاه، حفر نهر و… نیاز داشته باشد اما عامل حین انعقاد قرارداد مزارعه از آن ها اطلاع نداشته باشد، می تواند معامله را فسخ کند.

٣- اگر شخص ثالثی قبل از تسلیم زمین به عامل آن را غصب کند،عامل می تواند معامله را فسخ کند یا معامله به قوت خود باقی بماند و برای رفع مزاحمت به ثالث رجوع کند اما اگر بعد از تسلیم زمین به عامل،ثالث زمین را غصب کند در اینجا عامل حق فسخ ندارد و فقط بابت رفع مزاحمت و مطالبه خسارت می تواند به ثالث رجوع کند.

موارد انفساخ عقد مزارعه:

١- زمانی که زمین به دلیلی قابلیت انتفاع خود را از دست داده باشد و امکان رفع آن وجود نداشته باشد، قرارداد منفسخ می شود؛ به این معنا که خود به خود از بین می رود.

٢- در صورتی که در قرارداد مباشرت شرط شده باشد. یعنی زمانی که توافق شده باشد که عمل زراعت تنها باید توسط خود عامل انجام شود، با فوت عامل قرارداد منفسخ می شود.

٣- اگر طرفین قرارداد توافق کرده باشند که مزارع تنها به مدت عمرش مالک منافع زمین یا دارای حق انتفاع در زمین است، پس از فوت وی قرارداد منفسخ می شود.

موارد بطلان عقد مزارعه:

١- اگر شرط شده باشد تمام ثمره متعلق به مزارع یا عامل می باشد،عقد باطل است به این دلیل که این شرط برخلاف مقتضای ذات عقد مزارعه است زیرا عقد مزارعه یک عقد مشارکتی است و محصول به نحو اشاعه بین عامل و مزارع تقسیم می شود.

٢- اگر زرع معینی در عقد قید شود و عامل غیر از نوع زرع ذکر شده،زرع کند که در اینصورت عقد باطل است.

٣- اگر زمین حتی باانجام یکسری اصلاحات برای آن نوع زرع قابل استفاده نباشد،عقد باطل است.

٤- عقد مزارعه یک عقد مالی است و مستلزم تصرف مالی طرفین قرارداد در مال یا عملشان می باشد،در نتیجه طرفین باید اهلیت داشته باشند و درصورت عدم اهلیت مطابق ماده ١٩٠ قانون مدنی چون یکی از شرایط صحت عقد وجود ندارد،عقد مزارعه باطل است.