کریدور ایران و روسیه ؛تحول در معادلات آسیا و اروپا
کریدور «شمال-جنوب» این روزها در خط مقدم مذاکرات ایران و روسیه قرار دارد. این گفت وگوها که با توجه به چالش هایی که پس از اعمال شدیدترین تحریم های غرب علیه دو کشور با آن مواجه هستند، علاوه بر همکاری های نظامی گسترده، ابعاد اقتصادی نیز به خود گرفت. این کریدور که یکی از مسیرهای جایگزین در نقشه تجاری جهان به حساب می آمد، در پس زمینه تغییرات ژئوپلیتیکی که پس از شروع جنگ در اوکراین رخ داد، به کلید اصلی اقتصاد روسیه تبدیل شده است. مسکو، همسایه جنوبی خود که مهمترین پایگاه مقاومت در برابر غرب در خاورمیانه است، اکنون دروازه جدیدی را برای روابط تجاری با جهان به ویژه کشورهای جنوب آسیا پیدا کرده است. طی ماه های گذشته بسیاری از مقامات از لزوم تامین زیرساخت ها برای تکمیل این کریدور به عنوان یکی از مهمترین پروژه های معماری کشور صحبت کرده اند. در همین راستا، مهرداد بدرباش وزیر راه و شهرسازی با اعلام اینکه کریدور شمال به جنوب وظیفه اصلی وزارتخانه های متبوعش است، تاکید کرد که برای تحقق این امر از همه ظرفیت ها استفاده خواهد کرد. بذرپاش با اشاره به مراحل باقیمانده این پروژه به ویژه راه آهن شمال ایران، گفت: این پروژه نیازمند هماهنگی بیشتر و همکاری مشترک دو طرف ایرانی و روسی است. رئیس جمهور ایران در دیدار با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود، قصد تهران برای تکمیل پروژه کریدور شمال-جنوب را تایید کرد و آن را دروازه ای برای برقراری روابط اقتصادی پایدار بین دو کشور دانست. در واقع، از زمان روی کار آمدن دولت جدید در ایران در اوایل مرداد، این پروژه شاهد پیشرفت قابل توجهی بوده است، زیرا تعدادی از پروژه های معماری در کمتر از یک سال تکمیل شد، از جمله ساخت راه آهن بین شهرهای خاش و زاهدان گامی مهم در راستای اجرای چشم انداز راهبردی ایران برای توسعه جاده ها و کریدورها توصیف است. با تمام این اوصاف، این پروژه همچنان با موانعی روبرو است که برای رفع آنها نیاز به سرمایه گذاری و تلاش بیشتر است. اجرای پروژه راه آهن بین شهرهای رشت و آستارا در شمال غرب ایران حلقه مفقوده پایان بخشی ایرانی از کریدور شمال به جنوب است. اجرای این پروژه با توجه به نرخ ارز در بازار آزاد به حدود 25 هزار میلیارد تومان معادل 580 میلیون دلار نیاز دارد. مهم ترین ویژگی های کریدور شمال به جنوب که هند را از طریق ایران به روسیه و اروپای شرقی متصل می کند، یکی از مهم ترین راه های تجاری بین المللی بین دو قاره محسوب می شود. مشخصه آن ارائه راه های استثنایی است که مسافت و زمان مورد نیاز برای حمل و نقل کالا را کوتاه می کند و هزینه تجارت بین المللی را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. بر اساس بررسی های انجام شده مسافت حمل و نقل کالا از طریق کریدور ایران و روسیه برای کانال سوئز به حدود 9000 کیلومتر کاهش یافته و هزینه آن بیش از 30 درصد کاهش می یابد. این کریدور شامل شبکه گسترده ای از بنادر، جاده ها و راه آهن است که بیشتر آنها در سه کشور اصلی تشکیل دهنده کریدور هند، ایران و روسیه قرار دارند. انتظار می رود کریدور شمال-جنوب پس از فعال سازی کامل، تحول اقتصادی و شهری را در بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی به وجود آورد، زیرا موجب رونق اقتصادی می شود که علاوه بر آن نیازمند ارتقای سطح تولیدات صنعتی و کشاورزی است.علاوه بر این افزایش امکان تجارت متقابل بین کشورهای آسیایی، با توجه به اندازه زیرساخت های ارائه شده توسط کریدور، به ویژه در منطقه زمینی، توان نظامی و امنیتی سه کشور عاملی محوری در تقویت وضعیت کریدور شمال-جنوب در شرایطی است که بسیاری از مناطق جهان با تشدید درگیری ها بین قدرت های جهانی دچار بحران های امنیتی هستند. . قدرت ها بر سر نقشه های تجاری آینده با هم رقابت می کنند، مطمئنا مزیت های کریدور ایران و روسیه به آنچه ذکر شد محدود نمی شود، زیرا یکی از گزینه های ارائه شده در آنچه می توان آن را «مبارزه کریدور» توصیف کرد، تشکیل می دهد. هر یک از قدرت های جهانی برای سال ها روی راهروهای متعددی بین آسیا و اروپا شرط بندی کرده اند که منافع آنها را تضمین می کند و بازارهای جدیدی را برای پایگاه تولید خود هدف قرار می دهد. در این راستا، استراتژی ائتلاف غربی بر کریدورهای مرتبط با مسیرهای تجاری منطقه با فلسطین اشغالی به ویژه بندر حیفا متمرکز است، حتی اگر این توجیه اقتصادی منطقی نداشته باشد. کریدور شمال-جنوب جایگزینی اساسی برای انتخاب غرب برای آینده تجارت در خاورمیانه است و کشورهای منطقه از جمله متحدان آمریکا نمی توانند آن را نادیده بگیرند. تجربه روابط کشورهای خلیج فارس با چین و ابتکار «کمربند و جاده» این کشور ثابت می کند که انگیزه های اقتصادی پایدار و سودآور نقش مهمی در تصمیم گیری ایفا می کنند، نقشی که گاهی ممکن است فراتر از مرزهای ائتلاف های امنیتی و نظامی بین کشورها باشد. . در همین راستا، معتقدیم که کریدور شمال-جنوب فضای اقتصادی و تجاری جدیدی را در منطقه ایجاد خواهد کرد که مطمئنا در بازارهای خلیج فارس منعکس خواهد شد، زیرا این کشورها نمی توانند برای این منطقه برنامه ریزی کنند. در نتیجه آینده اقتصاد آنها بدون در نظر گرفتن این متغیر اساسی، این کریدور که در پی تحولات نظامی و سیاسی در اوکراین احیا می شود، پیامدهای ژئوپلیتیکی نیز برای توازن قوای منطقه ای خواهد داشت.
ظهور آسیا در برابر تاریخ غرب، پروفسور پیتر فرانکوپان، در کتاب معروف خود «جاده های ابریشم»، ظهور دالان های زمینی آسیا در تجارت بین الملل را نشانه ای از شکل گیری یک رنسانس اقتصادی در شرق می داند که به احیای دوباره آن کمک می کند، شریان اقتصاد جهانی به جایی که قبل از کشف استعمار اروپا که آن را قادر می ساخت آسیا را دور بزند که منجر به انباشت قدرت و ثروت در پایتخت های اروپایی در حال رشد آن زمان شد. با توجه به خروج غول چینی از کنترل قدرت های غربی در کنار افزایش توانمندی های بازیگران دیگر مانند روسیه و ایران، می توان در نظر گرفت که مرحله ای که فرانکوپان در کتاب خود از آن صحبت کرده است، با وجود حضور پرقدرت ایران، اکنون چالش های بزرگ پیش رو آغاز شده است. این حقایق نشان می دهد که آینده یکی از مهم ترین کریدورهای تجاری جهان در داخل مرزهای ایران به هم پیوند خورده است، کشوری که با سخت ترین تحریم های غرب در پس زمینه درگیری مبتنی بر ارزش ها و منافع مواجه است. کریدور شمال - جنوب به عنوان بخشی از استراتژی ایران برای خنثی کردن تاثیر تحریم ها در شرایطی که مذاکرات با کشورهای غربی برای احیای توافق هسته ای منعقد شده در سال 2015 در حال شکست است، جایگزین جدیدی برای ایران است.