Seyed Danial Sajadi
3 یادداشت منتشر شدهدکتر سیدمحمد سجادی
دکتر سیدمحمد سجادی، یکی از مهمترین افراد خاندان سجادی ایران و از مهمترین رجال دوره قاجار و پهلوی است. فرزند سیدیحیی و نوه ی سیدمحمد باقر ملقب به صدرالعلماست، نسب اجدادشان به امام سجاد نبیره ی عبدالمطلب (پدربزرگ پیامبر ص) که ملقب به زین العابدین بودند میرسد. چند نسل قبل ایشان در سنندج زندگی کرده اند، اما خودشان در سال 1278 شمسی در شهر تهران متولد شده است.
پس از اتمام تحصیلاتش در مدارس ایران، پدرش او را در دوره قاجار برای ادامه تحصیل به اروپا فرستاد و موفق به اخذ دکترای رشته حقوق و اقتصاد در دانشگاه پاریس شد.
سیدمحمد از لحاظ علمی مردی جامع و به اصول و مبانی حقوق آشنایی داشت. در کار اداری به کاردانی و جدیت ضرب المثل بود. در تاریخ دوران مشروطیت ایران، سجادی اولین و آخرین شخصی بوده است که از ابتدای ورود به خدمت حتی برای چند روز هم بیکار نبوده تمام مقامات و افراد و حکومت ها او را مورد حمایت قرار داده و همیشه مصدر شغل بوده است.
مشاغل
دکتر سجادی از مردان موفقی بود که مشاغل مختلفی داشت. در میان 350 نفری که در عصر پهلوی به وزارت رسیده اند؛ رکورد تصدی وزارت خانه های مختلف را شکست و هفت وزارتخانه ی، راه، بازرگانی و پیشه و هنر و اقتصاد، ملی و کار، فرهنگ، دادگستری و دارایی را اداره کرد و چندی هم شهردار تهران و کفیل نخست وزیر بود.
پس از فارغ التحصیلی از مدرسه حقوق در ایران قاجاری مدتی قاضی بود پس از به پایان بردن تحصیلات در فرانسه و بازگشت به ایران در سال ۱۳۱۰ مدعی العموم (دادستان) مشهد و سپس مدعی العموم خراسان شد. سپس به تهران انتقال یافت و دادیار پارکه دیوان عالی تمییز (دادسرای دیوان عالی کشور) شد.
پس از آنکه در شهریور ۱۳۱۲ علی اکبر داور وزیر عدلیه در دولت محمد علی فروغی عهده دار وزارت مالیه شد، شماری از قضات از جمله دکتر سجادی را با خود به وزارت مالیه برد. سجادی پس از چندی، مدیر کل گمرک شد.
در ۲۹ شهریور ۱۳۱۵ دکتر سجادی معاون مجید آهی وزیر طرق و شوارع (راه) شد.
نخستین بار در کابینه دکتر احمد متین دفتری که در آبان ماه سال 131۸ به وزرات راه منصوب گردید و به دنبال آن در کابینه رجبعلی منصورالملک که در 5 تیرماه 1319 دولت خود را معرفی کرده بود به عنوان وزیر راه شرکت داشت.
در دولتهای متین دفتری، علی منصور و محمد علی فروغی نیز سجادی جایگاه وزیر راه را حفظ کرد تا اینکه در آذر ۱۳۲۰ شهردار تهران شد.
ماموریت انتقال دارایی رضا شاه
در صفحه ۱۱۳ سالنامه سیاسی ادبی دنیا که مدیر مسئول آن عبدالکریم طباطبایی بود نوشته شده: در دولت فروغی که از طرف محمدرضا شاه مامور تشکیل کابینه شده بود، بار دیگر دکتر سجادی وزیر راه شد. غروب روز اول مهرماه 1320 همراه فروغی به دیدن شاه جدید رفتند، محمدرضا گفت: چون شما مورد اعتماد هستید، مامور انجام کاری می شوید؛ امیدوارم آن را به خوبی انجام دهید و آن هم تعیین و تکلیف املاک و دارائی پدرم می باشد. قرار شد دکتر، همراه قوام الملک شیرازی پدر شوهر اشرف پهلوی به اصفهان بروند، صبح روز بعد، با شاه سابق دیدار داشتن و رضاشاه گفت: کاغذ و قلم بیاورید تا تمام دارائی خود را ببخشم، دکتر گفت باید رسمی باشد؛ زیرا قانون این طور گفته، رضا شاه گفت: عجب قانون این طور گفته، خودت هر طور صلاح میدانی اقدام کن. فورا از رییس ثبت اصفهان دکتر سجادی خواست سردفتری را حاضر کند که این کار صورت گرفت و متن صلح نامه رسمی را شاه مخلوع امضا کرد.
در اواخر شهریور ۱۳۲۰ که رضا شاه از سلطنت کناره گرفت و راهی ترک ایران شد، دکتر سجادی از طرف دولت مامور شد تا به اصفهان برود و ضمن دیدار با رضا شاه، موجبات انتقال ثروت او را فراهم آورد. رضاشاه در حضور سجادی و با مشاوره و راهنمایی های او همه دارایی های منقول و غیرمنقول خود را به دولت ایران و مردم انتقال داد و پس از آن برای تبعیدش به آفریقای جنوبی رفت.
دستگیری دکتر با دسیسه متفقین
در جلد دوم کتاب شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران اثر باقر عاقلی نوشته شده:
سجادی در سال ۱۳۲۱ معاون نخست وزیر و سال بعد رئیس بانک رهنی شد اما اواسط همان سال همراه با شماری از رجال و مقامات و افسران به جرم تمایلات آلمانی به بازداشت متفقین درآمد و نزدیک به یک سال در اسارتگاه اراک به سر برد.
مشهورترین چهره های این اشخاص که به زندان افتاده عبارت بودند از: آیت الله کاشانی، سرلشگر آق اولی، دکتر احمد متین دفتری، سرلشگر زاهدی، نوبخت و بالاخره دکتر سجادی و عده ای دیگر.
در صفحه ۴۴۳ کتاب بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال 57 نوشته الموتی گفته شده: دکتر سجادی ماجرای بازداشت خود را توسط متفقین چنین نوشته است: ساعت 6 بعداز ظهر روز هفتم شهریور ماه 1322 یک سرهنگ شهربانی به منزل من آمد و گفت رییس شهربانی از شما خواسته اند که ایشان را در شهربانی ملاقات کنید، وقتی به آنجا رفتم سرتیپ سیف رییس شهربانی با ابراز تاسف گفت طبق دستور دولت وظیفه دار هستم که در اینجا از شما پذیرایی کنم و هیچ گونه اطلاعی هم از علت بازداشت شما ندارم. در اسفندماه مرا آزاد کردند. که از اراک به تهران آمدم، پس از رسیدن به تهران اولین کسی که به دیدن من آمد سهیلی نخست وزیر بود که به عذرخواهی پرداخت و مشکلات کار را که منجر به بازداشت ما شده بود بیان داشت و گفت چاره ای نبود. متفقین بازداشت عده ای از ایرانیان را خواسته بودند، گفتم: چرا ما را نزد خود نگاه نداشتید و اجازه دادید که با ما این قدر بد رفتاری کنند، سهیلی سکوت کرد و جوابی نداد. از نخست وزیر گله کردم؛ ولی در پاسخ گفت: متفقین ما را تهدید کرده بودند و لیست را دادند و خواستار بازداشت عده ای شدند و ما هر چه مقاومت کردیم فایده ای نداشت چاره ای نداشتیم اظهار تاسف کرد و از هم جدا شدیم.
پس از آزادی از زندان به ریاست بنگاه صنعتی و بازرگانی منصوب شد و مدتی هم ریاست کمیسیون ارز با او بود. در صفحه ۳۳ کتاب سایه به سایه رضا شاه (خاطرات یک وزیر دکتر سیدمحمد سجادی) اثر خسرو معتضد نوشته شده: چون سابقه فساد مالی نداشت در سال های پس از شهریور ۱۳۲۰ همچنان شاغل پست های مهمی شد.
مشاغل دکتر پس از آزادی از زندان
دکتر سید محمد سجادی، پس از آزادی از زندان اراک، مدتی بیکار و خانه نشین بود. تا این که در دی ماه سال 1326 در کابینه حکیم الملک وزیر اقتصاد گردید و بعد در کابینه منصور الملک وزیر دارایی شد. در زمان حکومت حسین علا استاندار آذربایجان شد و مدت حکمرانی وی هم چنان ادامه پیدا کرد. تا زمان دولت مصدق که ناصر قلی اردلان را که عضو هیئت خلع ید نفت بود به استانداری آذربایجان منصوب کرد.
نخست وزیری
در اواخر نخست وزیری سپهبد زاهدی از سوی محمدرضا شاه پهلوی، دکتر سجادی احضار و از وی خواسته می شود، وزیران کابینه را تعیین کند. تا فرمان نخست وزیری اش صادر شود؛ اما بعد از مدتی شاه تغییر عقیده می دهد و حسین علا را به نخست وزیری برگزید. در علت این انصراف در کتاب ظهور و سقوط سلطنت پهلوی اثر ارتشبد حسین فردوست جلد دوم صفحه ۳۲۵ گفته می شود؛ که سردار فاخر حکمت رییس مجلس برای توطئه علیه او به خدمت شاه رفته، می گوید: هیچ یک از نمایندگان مجلس با نخست وزیری دکتر سجادی موافق نیستند و بهتر است، از این گزینه چشم پوشی شود. سرانجام در کابینه علا به سمت وزیر دارایی معرفی می گردد.
سمت ها از ابتدا اشتغال تا انتها
دوره قاجار قاضی
۱۳۰۶ آغاز عملیات کشیدن راه آهن سراسری ایران
۱۳۱۰ دادستان مشهد - دادستان خراسان
۱۳۱۱ دادیار دادسرای دیوان عالی کشور
۱۳۱۲ - ۱۳۱۵ مدیرکل گمرک کشور
۱۳۱۵- ۱۳۱۷ معاون وزیر راه
۱۳۱۷ تکمیل راه آهن سراسری ایران
۱۱ دی ۱۳۱۷ – ۱۳ آذر ۱۳۲۰ وزیر راه
آذر ۱۳۲۰ – ۱۳۲۱ شهردار تهران
۱۳۲۱ جانشین نخست وزیر
۱۳۲۲ رییس بانک رهنی
۱۳۲۳- ۱۳۲۶ ریاست بنگاه صنعتی و بازرگانی رییس کمیسیون ارز
۱۳۲۶ - ۱۳۲۷ وزیر اقتصاد ملی
۱۳۲۷ وزیر راه
۳۰ آبان ۱۳۲۷ - ۱۷ بهمن ۱۳۲۹ وزیر آموزش و پرورش
۱۳۲۹ - ۱۳۳۰ استاندار آذربایجان
۱۳۳۰ - ۱۳۳۲ وزیر دادگستری
۱۳۳۰ - ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رییس دادگاه نظامی
۲۷ اسفند ۱۳۳۲ - ۲۵ اسفند ۱۳۳۵ سنتاتور تهران در دور دوم مجلس سنای ایران
۱۳۳۲ - ۱۳۳۴ وزیر مشاور
۱۳۳۴ - ۱۳۳۶ وزیر دارایی
۳ فروردین ۱۳۳۹ سناتور تهران در دور سوم مجلس سنای ایران
۱۳۳۹ - ۱۳۴۰ وزیر بازرگانی
۱۴ مهر ۱۳۴۲ - ۱۲ مهر ماه ۱۳۴۶ نایب رییس در دور چهارم مجلس سنای ایران
۱۴ مهر ۱۳۴۶ - ۹ شهریور ۱۳۵۰ نایب رییس در دور پنجم مجلس سنای ایران
۹ شهریور ۱۳۵۰ - ۱۶ شهریور ۱۳۵۴ نایب رییس در دور ششم مجلس سنای ایران
۱۷ شهریور ۱۳۵۴- ۱۳۵۷ نایب رییس در دور هفتم مجلس سنای ایران
۱۳۵۷- ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ رییس مجلس سنا
بعد از انقلاب ۱۳۵۷
بعد از روی کار آمدن جمهوری اسلامی با این که روسای مجلس و تعدادی از سناتورها و وکلا به جوخه اعدام سپرده شدند به علت خدماتش به ملت و دولت ایران از اعدام نجات یافت؛ ولی اموالش مصادره شد. سرانجام در سال 1366 در سن 88 سالگی در تهران در گذشت.
منابع
- بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال 57
- سالنامه سیاسی، ادبی دنیا
- بازیگران عصر رضاشاه و محمدرضاشاه
- رجال عصر پهلوی
- شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران
- گذشته ها و اندیشه های زندگی
- تاریخ راه آهن سراسری ایران
- تاریخ 20 ساله ایران
- گذر عمر
- تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد
- ظهور و سقوط سلطنت پهلوی
- و ...