کوتاه و مختصر در مورد *حق ریشه*

یکی از مباحثی که کمتر به آن پرداخته شده ولی در رویه قضایی و محاکم بعضا با آن روبه رو می شویم بحث حق ریشه یا دستدارمی یا کارافه یا دسترنج رعیتی یا تبر تراش یا گاوبندی است.

حق ریشه متفاوت از حقوق مربوط به عرصه و اعیان ملک بوده و متعلق به کشاورزی است.

در زمان های قدیم اکثر مردمان روستا به علت حاکمیت رژیم ارباب و رعیتی ،دهقانان و کشاورزانی که از خود زمین نداشتند بر روی زمین های و باغ های اربابان و صاحبان زمین کار می کردند و طبق عرف محل چند درصدی از محصول را به مالک و چند درصدی را به دهقان می پرداختند.این اجازه فعالیت برای دهقانان محفوظ بود و بین رعایا خرید و فروش می شد. به همین جهت ماده ۱۳ آیین نامه قانون ثبت بیان داشته است که:<< دسترنج رعیتی و حق اولویت و گاوبندی غیره که در املاک معمول و بین رعایا خرید و فروش می شود؛ از حقوق راجع به عین املاک نبوده و قابل درخواست ثبت و اعتراض ثبت نیست و صدور سند مالکیت به نام مالک هم تغییری در وضع حقوق مزبور، در هرجا که معمول است نمی دهد.>>

در واقع کشاورز و دهقان چندین سال در زمین اربابان کار میکرند و باعث آباد کردن زمین های ضعیف می شدند و در این راستا به نوعی با زحمات خود ارزش زمین کشاورزی مالک را حفظ و افزایش می دادند.به هیمن دلیل این حق را *حق کسب و پیشه کشاورزی* نامیدن نیز بی جهت نیست.منتها برخلاف حق کسب و پیشه تجارت قانون روابط موجر و مستاجر ۱۳۵۶؛ این حق عرفی است.

از دیگر ویژگی این حق،قابلیت انتقال آن است که این انتقال می تواند ارادی یا قهری باشد و شامل هر دو نوع انتقال می شود.

امروز این مسئله کمتر مشاهده می شود و در حقوق موضوعه نیز احکام و شرایط آن به طور مشخص و به صراحت بیان نشده است.