سدسازی و ریزگردها
پاسخ های اینجانب به سوالات یک دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی برای موضوع پایان نامه خود با عنوان "تاثیر بحران های زیست محیطی بر همکاری در خاورمیانه - با تاکید بر بحران ریزگردها"
1. لطفا خودتان را معرفی کرده و توضیح دهید که در چه زمینه ای و با چه موضوعاتی در حوزه محیط زیست مشغول به فعالیت هستید.
کمال قادری، کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران
دانش آموخته دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری دانشگاه علوم و تحقیقات تهران
صفحه رزومه در سیویلیکا : https://civilica.com/p/99244
تاثیر بحران های زیست محیطی بر همکاری های منطقه ای:
2. بحران های زیست محیطی، به ویژه بحران ریزگردها، چگونه بر همکاری های بین المللی و روابط بین کشورهای خاورمیانه تاثیر می گذارند؟
چالش های مشترک، می تواند هم باعث ایجاد تنش بین کشورهای همسایه شده و همچنین می تواند زمینه همکاری های بین المللی را فراهم نماید. از آنجایی که برای مقابله با یک پدیده بحران زا، ریشه یابی علل آن پدیده مهمترین اقدام می باشد؛ لذا مهم ترین راهکار جهت مقابله با چالش های با منشا خارجی از جمله مسئله ریزگردها در خاورمیانه و به ویژه ایران، ایجاد زمینه های همکاری منطقه ای ترجیحا با راهبری ارگان های بین المللی نظیر فائو، یونسکو و غیره می باشد.
ارتباط جنگل زدایی و بحران ریزگردها:
3. جنگل زدایی ناشی از سدسازی ها چه نقشی در افزایش بحران ریزگردها دارد؟ لطفا توضیح دهید که چگونه کاهش پوشش گیاهی و تغییرات ناشی از سدسازی به تشدید بحران ریزگردها منجر می شود.
ریزگردها ناشی از فرسایش بادی می باشند. فرسایش دارای سه مرحله برداشت، حمل و رسوبگذاری است که مهمترین بخش برای جلوگیری از اثرات ایجاد فرسایش بادی، تثبیت خاک با پوشش گیاهی در مرحله برداشت (منشا) می باشد. سدها به دو صورت باعث تضعیف پوشش گیاهی می شوند. دریاچه سد، درختان و پوشش گیاهی موجود در مخزن سد را حذف نموده و باعث تله اندازی رسوب می شود و همچنین سدها باعث جلوگیری از جریان رودخانه در پایین دست می شوند که عملا رطوبت خاک را کاهش و به تبع آن، پوشش گیاهی تضعیف و خاک، مستعد فرسایش بادی و ایجاد کانون های گرد و غبار می شود.
تاثیر سدسازی های بزرگ بر بحران ریزگردها:
4. پروژه های سدسازی عظیم مانند پروژه گاپ در ترکیه و سدسازی های بزرگ در ایران چگونه می توانند به بحران ریزگردها دامن بزنند؟ لطفا به تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم این پروژه ها بر بحران ریزگردها بپردازید.
برخی تاثیرات مستقیم سدسازی در سوال 3 ارائه شد که در پروژه های بزرگ مثل سد کارابابا که حجم مخزن آن برابر کل حجم مخازن سدهای ایران است، این تاثیرات به مراتب بیشتر است و از تاثیرات غیر مستقیم آن می توان، به تشدید بیابان زایی، زوال کشاورزی، بحران های اقتصادی اجتماعی، از جمله چالش در بخش های بهداشت، شهرسازی، صنایع و همچین، فقر و مهاجرت و تنش بین دولت ها اشاره کرد.
چالش ها و فرصت ها در مدیریت بحران ریزگردها:
5. چه چالش هایی در مدیریت بحران ریزگردها ناشی از جنگل زدایی و سدسازی های عظیم وجود دارد؟ چه فرصت هایی برای بهبود مدیریت این بحران ها و تقویت همکاری های منطقه ای می بینید؟
مهمترین چالش، در کلیه مسائل بحران زای زیست محیطی از جمله ریزگردها، عدم توجه به آمایش سرزمین، توسعه پایدار و مدیریت جامع حوزه های آبخیز، چه در سطح بین المللی و منطقه ای، چه در سطح داخلی می باشد. مهمترین فرصت نیز همکاری های منطقه ای با راهبری سازمان های بین المللی می باشد.
راهکارها و اقدامات پیشنهادی:
6. چه راهکارهایی برای کاهش تاثیرات منفی سدسازی های عظیم و جنگل زدایی بر بحران ریزگردها پیشنهاد می کنید؟ چگونه می توان به مدیریت پایدار این مسائل پرداخت؟
مهمترین مسئله، اولویت دادن "مدیریت ریسک" بر "مدیریت بحران" ریزگردها می باشد. که بخش اولیه آن شامل "شناسایی و کاهش خطر" است که راهکار آن در پاسخ سوال 2 عنوان گردید. و بخش ثانویه آن "کاهش آسیب پذیری" است که این مسئله مستلزم اقدامات بازدارنده و حفاظتی در کشور ایران در بخش های مختلف کشاورزی و منابع طبیعی، شهرسازی، صنایع، بهداشت، آگاهی عمومی، آموزش و غیره می باشد.
در خصوص مدیریت پایدار این مسائل، نظر به اینکه بهترین واحد برنامه ریزی برای محیط زیست و منابع طبیعی یک منطقه، "حوزه آبخیز" بوده و می بایست اقدامات لازم بر اساس مرز طبیعی و نه مرز سیاسی صورت پذیرد؛ لذا تصویب مرز ابر حوزه آبخیز دجله و فرات با خروجی خلیج فارس، در یک معاهده بین المللی بین کشورهای منطقه خصوصا ترکیه، سوریه، عراق و ایران، جهت اجرای پروژه های محیط زیست و منابع طبیعی تحت راهبری سازمان های بین المللی، می تواند گامی موثر باشد. بدیهی است تضاد منافع و تنش های سیاسی از موانع اصلی این مسئله می باشند.
نقش سازمان های بین المللی و غیردولتی:
7. سازمان های بین المللی و غیردولتی چه نقشی در کاهش تاثیرات منفی جنگل زدایی و بحران ریزگردها دارند؟ آیا نمونه های موفقی از پروژه های مشترک بین المللی در این زمینه ها وجود دارد؟
در سوال 2 و 6 پاسخ گفته شد.
در خصوص نمونه پروژه ها، می توان به پروژه های بین المللی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از جمله پروژه یک میلیارد نهال و پروژه های ذیل، اشاره کرد:
1. پروژه ترسیب کربن و پروژه تقویت و انسجام سازمانی برای مدیریت یکپارچه منابع (منارید) با همکاری صندوق جهانی تسهیلات محیط زیست و دفتر عمران ملل متحد
2. پروژه مدیریت پایدار منابع آب و خاک حبله رود با همکاری دفتر عمران ملل متحد
3. پروژه مدیریت حوزه آبخیز کارون با همکاری آژانس همکاریهای توسعه ای ژاپن،
4. پروژه اجرای برنامه بهبود جامع مراتع با همکاری فائو
5. پروژه احیاء مراتع خراسان جنوبی و درآمدزایی برای پناهندگان با صندوق بین المللی توسعه کشاورزی و کمیساریای پناهندگان سازمان ملل.
تاثیرات اقتصادی و اجتماعی:
8. تاثیرات اقتصادی و اجتماعی بحران ریزگردها و جنگل زدایی مرتبط با ساخت سدها چگونه بر جوامع محلی و اقتصاد کشورها تاثیر می گذارد؟
در سوال 4 پاسخ داده شد.
جمع بندی:
9. آیا نکته یا موضوع دیگری در رابطه با بحران های زیست محیطی، تاثیرات سدسازی، و ارتباط آن ها با بحران ریزگردها وجود دارد که به نظر شما مهم باشد و بخواهید به آن اشاره کنید؟
به صورت جمع بندی می توان عنوان داشت راهکار مناسب جهت کاهش ریسک ریزگردها و سایر مسائل زیست محیطی در خاورمیانه، همکاری های منطقه ای بین کشورهای درگیر با ایجاد یک معاهده و ترجیحا با راهبری سازمان های بین المللی و با رعایت آمایش سرزمین، توسعه پایدار و مدیریت جامع حوزه های آبخیز، می باشد.