تحلیل اثرات گسترش برنامه ریزی نشده کلا نشهرها بر محیط طبیعی پیرامون : رویکردی ویژه به منطقه کلان شهری تهران

طرح مسیله : شهرهای بزرگ یا کلا نشهرها در جوامع بیشتر و کمتر توسعه یافته، به منظور بهره مندی از صرفه های ناشی از مقیاستشکیل شده و در پی آن، با ایجاد پیوندهای فضایی- کارکردی با حوزه های پیرامون، منطقه های کلا نشهری شکل می گیرند. این درحالی است که افزایش تمرکز و تشدید فعالیت ها (مسکونی و غیرمسکونی) در این منطقه های کلانشهری، همواره رابطه مستقیمی باافزایش صرفه های ناشی از مقیاس ندارد و آستانه های جمعیتی و اکولوژیکی، ظرفیت تمرکز و میزان گسترش آنها را تعیین می کنند.گذر برنامه ریزی نشده از این آستانه ها در بسیاری از منطقه های کلا نشهری، منشا شکل گیری و انباشت مشکل های فضایی بسیار، بهویژه در عرصه محیط طبیعی شده است. در بسیاری از تجربه های جهانی به ویژه در جوامع کمتر توسعه یافته ای که دارای سیستمو سازوکار برنامه ریزی و مدیریت شهری کارآمد نیستند، گسترش کلا نشهرها به سوی محیط های پیرامون، برنامه ریزی نشده استو اثرات آن بر محیط طبیعی، نه از پیش تدبیر شده است و نه اندیشیدن و تدبیر شیوه ها و راه های رویارویی با چنین مشکل هایی،در نظر گرفته شده است. چنین اغماض مهمی، به تولید و بازتولید مشکل های گسترده و پابرجایی چون اغتشاش فضایی (با توجهبه تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سازمانی و کالبدی) و تشدید یا بازتولید مشکل های از پیش موجود، و موجب اتلاف منابع حیاتیجوامع و نیز اتلاف سرمایه هایی چون سرمایه های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی یا طبیعی شده است و می شود.هدف: هدف این مقاله پرداختن به بحث عدم برنامه ریزی برای فضاهای شکل گرفته در اثر گسترش کلا نشهرها در منطقه هایکلا نشهری و در فضای تحلیل مورد نظر این مقاله، یعنی منطقه کلانشهری تهران، و نیز اندیشیدن در مورد پیامدهای چنینگسترشی در فرایندهای برنامه ریزی و سیاست گذاری کلانشهرها و منطقه های کلانشهری است؛ با این مقصود که بتوان با تولید وبازتولید مشکل های گسترده و پابرجا در این زمینه رویارویی کرد. بر پایه تحلیل اثرات گسترش برنامه ریزی نشده منطقه کلانشهریتهران بر محیط طبیعی پیرامون آن است که می توان به تولید پیشنهادهایی (در سطوح راهبردی و عملیاتی یا تاکتیکی) با ماهیتدوگانه محتوایی و روندکاری به منظور سیاس تگذاری و استقرار رهیافت و سازوکاری تدبیرشده برای برنامه-ریزی و مدیریت چنینمنطقه هایی پرداخت.روش تحقیق: به منظور شناسایی و تحلیل تغییرات ناخواسته و منفی ایجاد شده در محیط طبیعی، ناشی از گسترش برنامه ریزی نشدهدر منطقه کلا نشهری تهران، با رویکردی توصیفی- تحلیلی، در این مقاله روش کاری متشکل از فرایندی سه مرحله ای اختیار شدهاست. در مرحله نخست پایه های نظری مرتبط با موضوع بازبینی و تجربه های جهانی جوامع بیشتر و کمتر توسعه یافته مورد مقایسهقرار می گیرند. در مرحله دوم رو شهای ارزیابی اثرات زیست محیطی بازبینی می شود. و در مرحله سوم، به کمک اصول راهنمای بهدست آمده، اثرات گسترش منطقه کلانشهری تهران بر محیط طبیعی پیرامون آن، مورد شناسایی و تحلیل قرار می گیرند.دستاورد : دستاورد اصلی این مقاله، تحلیل اثرات منفی گسترش برنامه ریزی نشده در منطقه کلا نشهری تهران و بر پایه چنینتحلیل هایی، تاکید بر بایستگی استقرار سازوکار تدبیرشده برنامه ریزی، سیاست گذاری، و مدیریت منطقه های کلا نشهری، به ویژه درفضای تحلیل مورد نظر این مقاله است تا از طریق استقرار چنین سازوکاری، زمین های برای کاهش یافتن، گشوده شدن و پیشگیریاز تشدید و بازتولید مشکل ها فراهم شود.

Keywords:

منطقه کلان شهری تهران , گسترش برنامه ریزی نشده , محیط طبیعی , ارزیابی اثرات محیطی , ردپای اکولوژیکی