خط و مضمون درکتیبه های محراب های گچ بری بناهای سلجوقی

در معماری ایرانی، تزیینات همیشه نقش اساسی داشته اند. در دوره اسلامی با توجه به منع شرعیصورتگری، هنرمندان مسلمان زیباترین نقوش انتزاعی را جهت تزیین بناهای مذهبی پدید آوردند.از طرفی به دلیل اهمیت پیام الهی قرآن برای مسلمین؛ عنصر خط عربی وارد تمام شیون زندگیمسلمین از جمله تزیینات صنایع و معماری شد.سده دهم/ چهارم کاربرد کتیبه ها ی قرآنی در بناهای مذهبی و به خصوص محرابها آغاز شد. درسده یازدهم/ پنجم، مقارن با سلطنت خاندان سلجوقی در ایران، نوآوری های فراوانی در این زمینهصورت گرفت. طراحان و خوشنویسان ایرانی با تمرین و ممارست، خط عربی را با اصول والایزیباشناسی آمیختند و به آن تعالی بخشیدند، به طوری که ابنیه ها و محراب های بسیاری با کلام الهیمزین شدند. این تزیینات در آغاز فقط با چیدمان آجرها و با خطوط کوفی بنایی صورت می گرفتو بعدها عنصر گچ به دلیل راحتی کار و نتیجه مطلوب تر جای آجر را گرفت. با تداول خط کوفیگره دار و دیگر خطوط کوفی تزیینی، همچنین خطوط نسخ و ثلث؛ تزیینات بنایی به همراه انواعنقوش اسلیمی و هندسی، زینت بخش محراب مساجد و مقابر شدند.بنابر بررسی ها ی انجام شده، بیشتر این محراب ها متعلق به استان اصفهان و کتیبه ها نیز غالبا حاوی آندسته از آیات قرآنی هستند که به اهمیت نماز و ساخت مساجد تاکید دارند.در این مقاله ضمن بررسی انواع کتیبه ها ی موجود در محراب های بناهای سلجوقی- سده هاییازدهم- دوازدهم/ پنجم- ششم- سیر تحول خط ها در آثار برجسته گچ بری این دوره معرفی می شود.

Keywords:

دوره سلجوقی , محراب های گچ بری , کتیبه نگاری , مضمون و تزیین